فقه هنر؛ تصویر (مجسمه و نقاشی)
| فقه هنر؛ تصویر (مجسمه و نقاشی) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اعرافی، علیرضا (نويسنده) عابدینزاده، احمد (گردآورنده) |
| عنوانهای دیگر | احکام مجسمه و نقاشی |
| ناشر | مؤسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1390ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | هنر (فقه) - اسلام و هنر |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 232/8/الف67043ف1391 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فقه هنر؛ تصویر (مجسمه و نقاشی)، مجموعه بیانات آیتالله علیرضا اعرافی (متولد 1338ش)، پژوهشگر و فقیه شیعی، در بررسی احکام فقهی مربوط به ساخت و نگهداری تصاویر، بهویژه مجسمهها و نقاشیها، از منظر اسلام است که با تحقیق و نگارش احمد عابدینزاده عرضه شده است.
انگیزه نگارش
انگیزه اصلی نگارش این اثر، ضرورت پاسخگویی فقه اسلامی به مسائل نوظهور و چالشهای زندگی مدرن و پیشرفتهای علمی و فناوری است[۱].
اهمیت کتاب
اهمیت کتاب در چند نکته کلیدی نهفته است:
- پاسخگویی به نیازهای معاصر: این اثر، به یکی از نیازهای اساسی زمان حاضر در حوزه فقه میپردازد و احکام مرتبط با هنر، به ویژهمجسمهسازی و نقاشی را، که از جنبههای مهم زندگی و فرهنگ کنونی بشمار میرود، تبیین میکند.
- مبتنی بر دیدگاه فقهی عمیق: کتاب بر مبنای تحلیلها و دیدگاههای آیتالله علیرضا اعرافی، فقیه برجسته و شناختهشده در زمینه فقه هنر، استوار است که اعتبار علمی بالایی به آن میبخشد.
- رویکرد جامع و تحلیلی: با استناد به آیات قرآن، روایات و آراء فقهای مذاهب مختلف اسلامی، این کتاب یک مطالعه جامع و تحلیلی از موضوع را ارائه میدهد و ابعاد گوناگون آن را با دقت بررسی میکند.
ساختار
کتاب، شامل یک پیشگفتار، یک مقدمه و چهار فصل اصلی است.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب، علمی و تحلیلی است که با دقت و تفصیل به مباحث فقهی میپردازد. ویژگیهای اصلی آن عبارتند از:
- استناد جامع: به آیات قرآن، روایات و اقوال فقها با ذکر دقیق منابع و ارجاعات.
- روشمند و ساختارمند: مطالب در قالب فصول و بخشهای منظم، با ارائه دلایل، تحلیل و بررسی دیدگاههای مختلف ارائه میشود.
- طبقهبندی دقیق: مفاهیم و مسائل بهصورت دقیق دستهبندی شده است؛ مانند اقسام تصویر و انواع روایات.
- تأکید بر سیر تاریخی: بررسی تاریخچه مباحث فقهی هنر و تحولات آن در طول زمان.
- نتیجهگیری شفاف: پس از طرح و بررسی اقوال و ادله، به جمعبندی و نتایج روشن فقهی دست مییابد.
گزارش محتوا
کتاب به بررسی گسترده فقه هنر، با تمرکز بر مجسمه و نقاشی، میپردازد و ابعاد مختلف این موضوع را از دیدگاه فقه اسلامی مورد کنکاش قرار میدهد.
فصل اول (کلیات): این فصل، به پایهگذاری مباحث اصلی میپردازد. ابتدا به تاریخچه بحث پیرامون تصویر در فقه اسلامی اشاره میکند و سیر تحول این بحث را مورد بررسی قرار میدهد. سپس واژگان کلیدی مانند «تصویر»، «تمثیل» و «نقش» را در منابع قرآنی و روایی تبیین میکند و نسبت میان «تصویر» و «تمثیل» را توضیح میدهد. در ادامه، اقسام مختلف تصویر، شامل انواع قدیمی و جدید و همچنین مفهوم شبیهسازی و نقشبازی بررسی میشود. این فصل، همچنین رابطه تصویر با بتپرستی و شعائر دینی و هنر را تبیین کرده و به تفاوتهای فرهنگی اسلام و سایر فرهنگها در این زمینه میپردازد. در پایان، رویکرد کلی اسلام به انواع هنر و نیز حکم تصویر از دیدگاه مذاهب فقهی چهارگانه اهل سنت (مالکی، شافعی، حنبلی و حنفی) مورد بحث و بررسی قرار میگیرد[۲].
فصل دوم (ساخت و ایجاد تصویر): این فصل، به تفصیل ساخت و ایجاد تصویر میپردازد. در ابتدا اقوال فقهای امامیه را در این خصوص تشریح کرده و دیدگاههای مختلف را ارائه میدهد. سپس ادله حرمت ساخت تصویر را از منظر آیات قرآن بررسی میکند؛ آیاتی نظیر آیاتی از سوره انبیاء، سبأ و آل عمران، که بهصورت خاص یا ضمنی به این موضوع اشاره دارند، مورد تحلیل قرار میگیرند. در ادامه، روایات مرتبط با ساخت تصویر بهتفصیل دستهبندی میشوند؛ روایات مطلق، که بیشتر به ذیروح اختصاص دارند و روایات مفصل که بین ذیروح و غیر ذیروح تمایز قائل میشوند. سند و دلالت هریک از این روایات بهدقت بررسی شده و استنباطات فقهی از آنها ارائه میشود. این بخش، بهویژه به مفهوم «حرمت ذیروح» و پیامدهای آن میپردازد و در نهایت، به نتیجهگیری از مجموع روایات در مورد حکم ساخت تصویر میرسد[۳].
فصل سوم (فروعات حرمت یا کراهت ساخت تصویر): این فصل، به ابعاد مختلف حرمت یا کراهت ساخت تصویر میپردازد. یکی از موضوعات مهم، شمول حکم نسبت به موجودات خیالی و غیر واقعی است؛ یعنی اینکه آیا ممنوعیت فقط شامل موجودات مادی است یا موجودات خیالی (نظیر فرشتگان یا جن) را نیز در بر میگیرد. بحث دیگری به تکالیف مرتبط با نفخ روح در روز قیامت میپردازد که در روایات به تصویرگران وعده داده شده است. همچنین، حکم مربوط به تصاویر ناقص، یعنی تصاویری که تمام اعضای یک موجود زنده را ندارند، مورد بحث قرار میگیرد. از دیگر مباحث مهم این فصل، بررسی اشتراک در ساخت تصویر است؛ به این معنا که اگر چند نفر در ساخت یک تصویر مشارکت داشته باشند، حکم حرمت چگونه بر آنها مترتب میشود. در این بخش، همچنین حکم ساخت تصویر باواسطه (استفاده از ابزار و دستگاهها)، مانند دوربین و کامپیوتر، بررسی میشود و با توجه به پیشرفت تکنولوژی، حکم فقهی این نوع ساخت تصویر مورد تحلیل قرار میگیرد[۴].
فصل چهارم (نگهداری تصاویر): این فصل، به حکم نگهداری تصاویر اختصاص دارد. ابتدا اقوال فقها درباره نگهداری تصاویر و تماثیل مورد بررسی قرار میگیرد. سپس ادله مختلف برای جواز یا حرمت نگهداری تصاویر، از جمله دلایل فلسفی مانند «ملازمه اتحاد ایجاد و وجود» و نیز روایات معتبر، بهتفصیل تحلیل میشود. در این فصل، موارد تعارض روایات و نحوه حل این تعارضات، بهویژه در مورد «صحیحه محمد بن مسلم» و دلالت آن بر جواز نگهداری تصاویر، مورد کاوش قرار میگیرد. در نهایت، کتاب به این نتیجه میرسد که نگهداری تصاویری که به قصد بتپرستی ساخته نشدهاند، با لحاظ ادله معتبر، جایز است؛ اگرچه ممکن است برخی موارد از جهت کراهت یا عدم رجحان مورد تردید باشند[۵].
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار و متن کتاب.