البديع في البديع

البديع في البديع، تألیف شاعر، اديب، راوى و نقاد شعر و ادب عرب در عصر دوم عباسى، ابوالعباس عبدالله بن محمد بن معتز (247- 296ق)، پژوهشی تأثیرگذار است که دانش ادبی بدیع را می‌شناساند و انواع آن را با مثال‌های فراوان (قرآنی، روایی و شعری) توضیح می‌دهد.

البديع في البديع
پدیدآوران	ابن معتز، عبد الله بن محمد (نويسنده)
ناشر	ACKERMANN & GLASER ** دار الجيل
مکان نشر	[بی جا] - [بی جا]
سال نشر	1410ق - 1990م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

درباره نسخه

• چون قبلا نسخه‌ای از این اثر با عنوان البديع (ابن المعتز) معرفی شده است، در اینجا تفاوت نسخه حاضر مطرح می‌گردد:
• تفاوت مهمّ این نسخه در مقدمه علمی و تحلیلی آن است که در اینجا درباره آن توضیح می‌دهیم:

مقاله تحلیلی: سه فصل در شناخت کتاب «البدیع»

• این نسخه از کتاب البدیع نوشته ابوالعباس عبدالله بن محمد بن معتز، به عنوان نخستین تألیف مدون در فن بدیع، دارای مقدمه‌ای تحلیلی است که پژوهشگر یا ناشر در سه فصل به بررسی سیر تحول بلاغت و جایگاه ابن المعتز در این حوزه می‌پردازد. این سه فصل زمینه‌ای جامع برای درک اهمیت و روش‌شناسی این اثر فراهم می‌آورند:

1. الفصل الأول: البيان قبل ابن المعتز (بلاغت پیش از ابن المعتز): این فصل به سابقه مطالعات بلاغی در ادبیات عرب می‌پردازد. در زندگی نخستین اعراب، ذوق و طبع فطری حاکم بود و ایشان را از تحلیل اصول نقد و بیان بی‌نیاز می‌ساخت. اما در پرتو حیات اسلامی و آمیختگی فرهنگ‌ها، نیاز به تدوین اصول نمودار گشت. نویسنده تأکید می‌کند که فرهنگ بیانی در این دوران توسط سه طبقه اصلی رشد یافت:
   1. راویان و علمای ادب
   2. کاتبان و متکلمان
   3. متفکران متأثر از فرهنگ‌های بیگانه. هدف این فصل آن است که نشان دهد عناصر بلاغی مانند استعاره و تشبیه، ریشه‌ای عمیق در ادبیات عرب داشته‌اند و نوآوری محض متأخرین (محدثین) نیستند.
2. الفصل الثاني: ابن المعتز و جهوده في دراسات البيان (ابن المعتز و تلاش‌هایش در مطالعات بلاغت): این فصل به منزلت ابن المعتز در بیان عربی می‌پردازد:
   1. با وجود نام کتاب (البدیع)، این اثر تنها به معنای ضیق بدیع محدود نمی‌شود؛ زیرا ابن المعتز در آن به تشبیه و استعاره و همچنین کنایه (به معنای لغوی) نیز پرداخته است که از اصول بیان عربی هستند.
   2. انگیزه اصلی تألیف کتاب، دفاع از محدثین و اثبات این بود که شاعرانی مانند بشار، مسلم و ابونواس، در ابواب بدیع بر قدما پیشی نگرفته‌اند. ابن المعتز با این کار در برابر متعصبانی ایستاد که مذاهب نوپردازان را انکار می‌کردند. روش او این بود که ثابت کند انواع بدیعی در میان شعرای قدیم و اسلامی نیز شناخته شده بودند.
   3. ابن المعتز پنج فن اصلی بدیع را ذکر می‌کند (استعاره، تجنیس، مطابقه، رد العجز علی الصدر، و مذهب کلامی)
   4. و افزون بر آن، سیزده "محاسن کلام و شعر" دیگر را برمی‌شمرد (مانند التفات، اعتراض، حسن خروج و حسن تشبیه).
   5. روش کار کتاب، مطالعه کاربردی گسترده است و افزون بر ایات و روایات و کلام صحابه و ... حاوی بیش از 312 شاهد از ۴۲۵ بیت از عیون شعر عربی است.
3. الفصل الثالث: كتاب "البديع" لابن المعتز (ویژگی‌های کتاب البدیع): این فصل ویژگی‌های ساختاری و تأثیرات البدیع را بررسی می‌کند:
   1. کتاب در سال ۲۷۴ هجری قمری و در ۲۷ سالگی مؤلف نگاشته شده است.
   2. این اثر مظهر فرهنگ ادبی خالص و عاری از شوائب فرهنگ‌های دیگر است.
   3. موضوع کتاب، ذکر انواع بدیع و شواهد آنها در ادب عربی (شعر و نثر) است، با استشهاد از قرآن، حدیث، کلام صحابه و شعر جاهلی، اسلامی، و محدثین.
   4. اهمیت این اثر در این است که نخستین اثر تألیفی در فن بدیع محسوب می‌شود.
   5. این کتاب تأثیر عمیقی بر علمای بلاغی پس از خود، مانند ابوهلال عسکری (که الصناعتین او تقریباً تصویری مطابق از البدیع است)، و ابن رشیق و قاضی ابوبکر باقلانی گذاشت.
   6. البدیع با وجود خالی بودن از اصطلاحات علمی دقیق منطقیون، از لحاظ نظام دقیق در عرضه مطالب و حسن انتخاب شواهد بسیار برجسته است....

منابع مقاله

• مقدمه کتاب.