شخصیتها و آثار علمی بانوان شیعه در علوم اسلامی
شخصیتها و آثار بانوان شیعه در علوم اسلامی، اثر نفیسه فقیهی مقدس و جمعی از محققان (معاصر) استادیار گروه معارف اهلالبیت(ع)، دانشکده الهیات و معارف دانشگاه اصفهان. موضوع کلی این کتاب، بررسی نقشآفرینی بانوان تأثیرگذار شیعه در پیدایش، ترویج و گسترش علوم مختلف اسلامی(مانند تفسیر، حدیث، فقه، کلام، فلسفه، و عرفان) در طول تاریخ است. این مجموعه تلاش میکند تا نقش علمی و اجتماعی زنان شیعه را از صدر اسلام تا قرن چهاردهم هجری به تصویر بکشد.
| شخصیتها و آثار علمی بانوان شیعه در علوم اسلامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فقیهی مقدس، نفیسه (نويسنده)
جمعی از محققین (گردآورنده) کنگره بینالمللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی. گروه علمی بانوان ( زير نظر) مکارم شیرازی، ناصر ( اشراف) |
| ناشر | انتشارات امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1397ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-533-318-6 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
این اثر در قالب مجموعهمقالات، در 16 مقاله منظم شده است که به ترتیب از نقش حضرت فاطمه زهرا(س) آغاز شده و تا نقش بانوان دانشمند شیعه در قرن چهاردهم قمری ادامه مییابد.
سبک نگارش
سبک نگارش این مجموعهمقالات پژوهشی عموماً تحلیلی-توصیفی است که در آن نویسندگان به معرفی شخصیتها و تحلیل نقشها و آثار آنان در تاریخ علوم اسلامی میپردازند[۱]. ویژگیهای اصلی شیوه نگارش عبارتاند از:
- روش استنادی و ارجاع دقیق: تلاش شده است تا با استناد به منابع اصلی شیعه، اطلاعات دقیق در خصوص بانوان و نقش علمی آنان استخراج و ارائه گردد[۲].
- نظم تاریخی و دستهبندی موضوعی: مطالب بهصورت منظم، از صدر اسلام شروع شده و بر اساس قرون قمری تا دوران معاصر ادامه یافته است؛ همچنین فعالیتهای علمی بانوان در شاخههای اصلی علوم اسلامی(فقه، تفسیر، حدیث و...) دستهبندی شدهاند[۳].
- توجه به شرایط اجتماعی-سیاسی: در تحلیل نقش بانوان در قرون مختلف(بهویژه از قرن چهارم به بعد)، به وضعیت حکومتی و شرایط اجتماعی و فرهنگی شیعه که بر فعالیتهای آنان تأثیر گذاشته، توجه شده است[۴].
گزارش محتوا
فصل اول: نقش حضرت فاطمه(س) در پیدایش و گسترش علوم اسلامی این فصل به جایگاه علمی و نقش محوری حضرت فاطمه زهرا(س) در تأسیس و توسعه علوم اسلامی میپردازد. مباحث مطرح شده شامل تحلیل جایگاه ایشان در قرآن کریم و روایات، بررسی دیدگاههای علمی حضرت در تفسیر، فقه، کلام، فلسفه و عرفان است. همچنین این بخش به روشهای تعلیمی ایشان در گسترش علوم، مانند استفاده از روشهای عقلی و خردپروری، سادهسازی مطالب و تبیین مفاهیم پایه، اشاره دارد. نظریات علمی ایشان در همه شاخههای علوم اسلامی، از جمله مباحث توحید و خالقیت و تعیین رابطه دین در فلسفه، بررسی شده است[۵].
فصل دوم: نقش برخی همسران و دخترخوانده پیامبر(ص) در گسترش علوم اسلامی در این بخش، نقش روایی و فقهی برخی از همسران پیامبر(ص) مانند امسلمه و میمونه، و همچنین دخترخوانده ایشان، زینب بنت عبدالله مخزومی، در منابع شیعه و اهلسنت موردبررسی قرار گرفته است. با تحلیل آماری روایات در منابع شیعی، بیشترین حجم روایات منقول از همسران پیامبر مربوط به امسلمه بوده است که در زمینههای احکام فقهی و اصول عبادی بیشترین سهم را دارد[۶].
فصل سوم: نقش مادران، همسران و دختران ائمه(ع) در گسترش علوم اسلامی این فصل به نقش پررنگ بانوان خاندان ائمه معصومین(ع) از امام علی تا امام حسن عسکری(ع) در ترویج علوم و معارف اسلامی میپردازد. شخصیتهایی مانند حضرت زینب(س)، فاطمه صغری (دختر امام حسین)، حکیمه خاتون (دختر امام جواد)، و مادران ائمه (مانند مادر امام کاظم(ع) و امام رضا(ع)) که در نقل حدیث، آموزشوپرورش علمی، و مناظرات علمی نقشآفرینی کردهاند، معرفی شدهاند. فعالیتهای این بانوان بهعنوان مرجعیت علمی و حل مسائل شرعی برای زنان و مردان زمان خود بوده است[۷].
فصل چهارم: نقش صحابیات (غیر محارم) اهل بیت(ع) در گسترش علوم اسلامی؛ این بخش نقش صحابیات غیر محارم اهل بیت(ع) را در توسعه علوم اسلامی بررسی میکند. مهمترین عرصههای فعالیت این بانوان شامل نقل روایت، حفظ، قرائت و تفسیر قرآن، تدریس و کتابت، خطابه، و شعر و علوم بلاغی بوده است. این زنان در دورههای مختلف تاریخی، بهخصوص در زمان غیبت امام عصر(عج)، با نقل احادیث، تدریس و حمایت از خاندان پیامبر(ص) نقش مهمی ایفا کردهاند[۸].
فصول پنجم تا شانزدهم: نقش بانوان دانشمند شیعه در قرون مختلف قمری این فصول به بررسی نقش علمی بانوان شیعه در قرون چهارم تا چهاردهم قمری اختصاص دارند. از جمله بانوان شاخص این دوران میتوان به مادر سید مرتضی، امالعزیز و شکرانه دختر عضدالدوله (قرن چهارم)، دختر سید مرتضی و همسر و دختران شیخ طوسی (قرن پنجم)، آمنه دختر ابومحمد شریف قریش علوی حسینی (قرن ششم)، و بانوان دانشمند در قرون بعدی اشاره کرد. فعالیتهای این بانوان در دورههای مختلف تاریخی، بهویژه در زمان ظهور و قدرتگیری دولتهای شیعی (مانند آلبویه و فاطمیان)، در زمینههایی چون تدریس، تألیف، شعر، و سیاست تأثیرگذار بوده است. این فصول همچنین به بررسی شرایط اجتماعی و سیاسی مؤثر بر فعالیتهای علمی زنان شیعه در هر قرن میپردازند[۹].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.