سیره علمی و عملی امام رضا علیه‌السلام

سیره علمی و عملی امام رضا(ع)، مجموعه سخنرانی‌های عباسعلی زارعی سبزواری (متولد 1348ش)، پیرامون سیره امام هشتم علی بن موسی الرضا(ع) است که پس از گردآوری و تنظیم در قالب کتاب منتشر شده و در اختیار مشتاقان آن ‌حضرت قرار گرفته است.

سیره علمی و عملی امام رضا علیه السلام
پدیدآوران	زارعی سبزواری، عباسعلی (نويسنده)
ناشر	افغانستان اکادیمی. انجمن تاریخ و ادب
مکان نشر	ایران - تهران ** ایران - مشهد مقدس
سال نشر	13سده
چاپ	6
موضوع	علی بن موسی (ع)، امام هشتم، 153 - 203ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب، مشتمل بر پیشگفتار و نه بخش است که هر بخش یکی از ابعاد سیره علمی و عملی امام رضا(ع) را مورد بررسی قرار داده است.

سبک نگارش

1. استناد به روایات: نویسنده در تبیین مطالب، به‌طور گسترده به نقل احادیث و روایات از کتب معتبر حدیثی و تاریخی می‌پردازد‏.
2. تقسیم‌بندی موضوعی سیره: زندگی امام رضا(ع)، به‌تفکیک ابعاد مختلف (عبادی، اخلاقی، علمی، سیاسی و...) بررسی شده تا مطالعه و الگوپذیری از هر بعد تخصصی ممکن شود.
3. تحلیل مناظرات علمی: بخش مهمی از کتاب به شرح و بررسی مناظرات امام(ع) با فرقه‌ها و ادیان گوناگون اختصاص داده شده تا روش دفاع منطقی از عقاید اسلامی تبیین گردد‏.

گزارش محتوا

سیره در لغت از کلمه «سیر» به معنای حرکت و راه رفتن اشتقاق یافته و در اصطلاح، عبارت است از سبک رفتار و کیفیت سلوک میان مردم و الگو و روش کرداری اشخاص در زندگی‏؛ بنابراین، سیره امام رضا(ع) به معنای شیوه برخورد و نوع رفتار و کیفیت سلوک آن حضرت در ابعاد فردی، اخلاقی، اجتماعی و ابعاد دیگر است‏.

سیره‌شناسی نیز به معنای سبک، الگو و نوع رفتار و کردار است و در واقع، شناخت روش‌هایی است که شخص صاحب دعوت در رفتار و کردار خویش اعمال می‌کند‏. هدف از سیره‌شناسی اهل‌بیت(ع) نیز آشنایی با معارف الهی از طریق کردار معصوم و جلوگیری از تحریف آموزه‌های قرآنی و سنت نبوی توسط منحرفین است‏.

سیره عبادی امام رضا(ع) بر این پایه استوار است که عبادت بهترین و مؤثرترین وسیله برای قرب الی الله محسوب می‌شود‏. ایشان به شب‌زنده‌داری اهتمام ویژه داشتند و اغلب شب‌ها مشغول نمازهای طولانی، ذکر و استغفار بودند‏. سجده‌های طولانی امام(ع) یکی دیگر از مظاهر مهم بندگی ایشان بود که گاهی از نماز عصر تا مغرب به‌طول می‌انجامید و بهترین حالت برای اظهار عبودیت محسوب می‌شد‏. همچنین ایشان به روزه‌داری در طول سال (به‌ویژه روز اول، وسط و آخر هر ماه) و اهتمام به دعا و صلوات در عبادات خویش توجه ویژه داشتند‏.

سیره اجتماعی امام رضا(ع)، یکی از ابعاد مهم زندگی ایشان است که بر توجه به وضعیت گرفتاری و جبران نیازمندی مردم متمرکز بود. امام(ع) در این سیره، رسیدگی به مشکلات مردم و کمک به آنان را توصیه می‌کرد و این امر را یک قانون اساسی در سیره امامان معصوم(ع) برای پیروان اهل‌بیت(ع) می‌دانست.

در رابطه با فرهنگ نماز به سخن گهربار آن حضرت «الصلا‌ة قربان كل تقي» که ایشان نماز را برترین وسیله برای قرب الی الله می‌دانستند، اشاره شده است. حضرت بر اهمیت اقامه نماز در اول وقت تأکید فراوان داشتند و هرگز آن را بدون علت به تأخیر نمی‌انداختند‏. فلسفه تشریع نماز از دیدگاه ایشان، اقرار به توحید و نفی شرک و ایستادن با نهایت خضوع و خشوع در پیشگاه خداوند است‏. همچنین امام(ع) بر اهمیت نماز جماعت و عظمت آن تأکید داشتند؛ نحوه به‌جا آوردن نماز عید توسط ایشان، یک حرکت سیاسی بزرگ بود که شوکت حکومت‌های غیر مشروع را متزلزل می‌ساخت‏.

سیره قرآنی امام رضا(ع) بر این اصل استوار بود که قرآن، یگانه هدایتگر و تنها راهنما برای تمام انسان‌هاست‏. ایشان بر تلاوت صحیح و زیبای قرآن تأکید داشتند؛ زیرا صدای خوش، زیبایی کلام الهی را می‌افزاید‏. نکته محوری دیگر، لزوم توجه به معنای قرآن در هنگام قرائت بود؛ به‌طوری‌که امام(ع) متناسب با مضامین آیات بهشت و جهنم واکنش نشان می‌دادند‏. در مباحثات اعتقادی، سیره ایشان بر پاسخگویی به زبان قرآن تکیه داشت تا با استناد به آیات کریمه به شبهات مخالفین پاسخ دهد‏ و همچنین بر لزوم ارجاع متشابهات قرآن به آیات محکم برای جلوگیری از انحرافات تأکید می‌کردند‏.

سیره علمی امام رضا(ع)، یکی از مهم‌ترین و ماندگارترین جنبه‌های زندگی ایشان است و فعالیت‌های علمی حضرت بر سه محور اصلی استوار بود:

1. تشکیل مدرسه علمیه در مدینه: با هدف تربیت شاگردان و مبارزه با انحرافات فکری و اعتقادی (مانند غلات)، که در آن شاگردان می‌آموختند در برابر مخالفان با براهین عقلی و منطقی پاسخ دهند ‏.
2. تألیف کتب علمی: از جمله این آثار می‌توان به فقه الرضا(ع)، رسالة الذهبیه (شامل دستورات پزشکی) و صحيفة الرضا(ع) اشاره کرد‏.
3. شرکت در مجالس مناظره: امام(ع) در این مجالس، با هدف تضعیف عقاید بیگانگان و دفاع از دین حضور می‌یافت‏. در مناظره با جاثلیق مسیحی، با استناد به انجیل، نبوت پیامبر اسلام(ص) را اثبات کردند‏.

سیره سیاسی امام رضا(ع) به دو بخش قبل و پس از ولایتعهدی تقسیم می‌شود‏. در دوره قبل، ایشان موضع مبارزه پنهان و عدم سازش با حاکم ظالم عباسی (هارون‌الرشید) را حفظ کردند‏. پس از مأمون، امام(ع) پیشنهاد خلافت را رد کردند، اما ولایتعهدی را به‌صورت مشروط و اکراهی پذیرفتند، تا ماهیت غیر شرعی حکومت برملا شود‏. از اقدامات سیاسی مهم ایشان، طرح مسئله امامت و ولایت در نیشابور و عدم شرکت در عزل و نصب‌ها بود که نشان‌دهنده عدم رضایت ایشان از حکومت بود‏. در مجموع، امام رضا(ع) با شرکت در مناظرات علمی، پایه‌های اعتقادی را محکم کرد و نقشه‌های سیاسی مأمون را خنثی ساخت ‏.

منابع مقاله

متن کتاب.