مرویات الإمام أحمد بن حنبل فی التفسیر

مرویات الإمام أحمد بن حنبل في التفسیر ، از آثار پژوهشگر و مصحح معاصر و استاد دانشکده قرآن کریم (دانشگاه اسلامی مدینه منوره)، حکمت بشیر یاسین اثری پژوهشی و حدیثی است که به گردآوری، تدوین و تصحیح همه آثار پراکنده محدّث و پیشوای حنبلیان، احمد بن حنبل (164- 241ق) در زمینه تفسیر قرآن می‌پردازد. این اثر تفسیری ترتیبی است و در قالب «مواردپژوهی روایات تفسیری» می‌کوشد آثار احمد بن حنبل را برای نسل حاضر زنده سازد.

مرویات الإمام أحمد بن حنبل فی التفسیر
پدیدآوران	یاسین، حکمت بشیر (نويسنده) ابن‌طرهونی، محمد بن رزق (گردآورنده) بلوشی، عبد الغفور عبد الحق حسین ( گردآورنده) بزره، احمد احمد ( گردآورنده)
ناشر	مکتبة المؤید
مکان نشر	عربستان - ریاض
سال نشر	1414ق - 1994م
چاپ	1
شابک	‎9960-733-00-0
موضوع	تفاسیر اهل سنت - قرن 3ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	/الف2م4 93 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• دکتر طه جابر علوانی، تأکید دارد که «المعهد العالی العالمی للفکر الإسلامی» که این اثر را منتشر می‌کند، نمی‌خواهد بگوید که این تنها فهم درست است و سایر فهم‌های تفسیری درست نیست؛ بلکه می‌خواهد نمونه‌ای از روش تفسیری سلف صالح و الگویی از فهم صحیح را ارائه کند تا پژوهشگران استفاده کنند.
• حکمت بشیر یاسین در مقدمه‌ خود با تأکید بر آنکه علم تفسیر، شریف‌ترین علوم اسلامی است و «تفسیر مأثور» (تفسیر روایی) از همان قرون اولیه مورد توجه عالمان بوده، افزوده است:

1. با این حال، با وجود جایگاه رفیع احمد بن حنبل در علوم مختلف از جمله حدیث، فقه و لغت، هیچ تفسیر مستقلی از ایشان به صورت مدوّن باقی نمانده است.
2. نقل قول‌هایی از علمای بزرگ مانند ابن جوزی نشان می‌دهد که میراث تفسیری احمد بن حنبل بسیار گسترده بوده و به بیش از صدوبیست هزار روایت می‌رسیده است.
3. این روایات در کتب مختلف حدیثی، تاریخی و رجالی پراکنده بودند و همین پراکندگی و فقدان یک مجموعه منسجم، انگیزه اصلی برای آغاز این تلاش علمی بزرگ شد.

• حکمت بشیر یاسین مراحل روش دقیق و علمی خود را برای جمع‌آوری و تدوین این روایات تشریح کرده که مهمترین آن عبارت است از:

1. جمع‌آوری روایات روایات تفسیری امام احمد از منابع گوناگون ( آثار خود امام احمد مانند کتاب «المسند»، «فضائل الصحابة»، «الزهد» و «الورع، کتاب‌های شاگردان مستقیم امام احمد: مانند «مسائل» عبدالله بن احمد و کتاب‌های علمایی که با واسطه از امام احمد نقل کرده‌اند: مانند آثار ابن ابی حاتم و دیگران)
2. دسته‌بندی و تنظیم تمام روایات بر اساس ترتیب سوره‌ها و آیات قرآن کریم.
3. تخریج احادیث و آثار
4. بررسی و قضاوت در مورد اسناد: اگر حدیث در صحیحین (بخاری و مسلم) بود، به صحت آن اکتفا شده است. در غیر این صورت، با استناد به اقوال نقادان بزرگ حدیث، درباره اعتبار آن قضاوت شده است.

ساختار و محتوا

• این اثر از 4 جلد به ترتیب ذیل تشکیل شده است:
• جلد اول: روایات تفسیری سوره فاتحه تا سوره نساء
• جلد دوم: روایات تفسیری سوره مائده تا سوره ابراهیم
• جلد سوم: روایات تفسیری سوره کهف تا سوره یس
• جلد چهارم: روایات تفسیری سوره صافات تا سوره فلق.

نمونه مباحث

• ۵ - ثنا عبد الرزاق ، أنا معمر ، عن عاصم ، عن أبي تميمة الهجيمي عمن كان رديف النبي صلى الله عليه وسلم قال : « كنت رديفه على حمار فعثر الحمار، فقلت تعس الشيطان. فقال لي النبي صلى الله عليه وسلم : لا تقل تعس الشيطان فإنك إذا قلت تعس الشيطان تعاظم الشيطان في نفسه وقال صرعته بقوتي. فإذا قلت بسم الله ، تصاغرت إليه نفسه حتى يكون أصغر من ذباب.

ترجمه: روایت پنجم - عبدالرزاق برای ما روایت کرد، معمر به ما خبر داد، از عاصم، از ابی تمیمه هجیمی، از کسی که همراه (ردیف) پیامبر(ص) بود، گفت: «من بر روی الاغی همراه ایشان بودم که الاغ لغزید. پس من گفتم: "نابود باد شیطان." پیامبر(ص) به من فرمود: نگو "نابود باد شیطان"، زیرا وقتی چنین می‌گویی، شیطان در درون خود بزرگ می‌شود و می‌گوید: "او را با قدرت خودم به زمین زدم." اما وقتی می‌گویی "بسم الله" (به نام خدا)، نفس او در نظرش آن‌چنان کوچک و حقیر می‌شود که حتی از یک پشه هم کوچکتر می‌گردد.

منابع مقاله

• مقدمه و متن کتاب.