دین و وجدان
دین و وجدان، اثر عباس طهرانی (۱۳۰۹ -۱۳۸۵ق)، مجموعهای منظم و برگزیده از درسهای معنوی، اعتقادی، عرفانی و اجتماعی نویسنده است که هدف آنروشنکردن حقایق اسلامی و مبانی دینی باتکیهبر دلایل عقلی و وجدانی است.
| دین و وجدان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طهرانی، عباس (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | گفتار عالم و عارف ربانی و حکیم الهی مرحوم آیه الله حاج شیخ عباس طهرانی ** مجموعه بحثهای: استاد معظم پیرامون مذاهب و آراء و اخلاق |
| ناشر | انصاريان |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1371ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | - |
| موضوع | شیعه - اصول دین - شیعه - عقاید |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ط9د9 211/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
مباحث در پنج بخش تدوین شده است که هر بخش مشتمل بر چند قدم و در مجموع چهل قدم است.
سبک نگارش
- تنظیم منظم و روشمند: کتاب حاصل نظمدادن به درسهای شفاهی نویسنده است و با ترتیبی منطقی، موضوعات مشکل را تبیین میکند[۱].
- استفاده از قالب پرسشوپاسخ: در بخشهایی مانند قدم دهم (پرسشوپاسخ) و قدم هجدهم (اشکال و پاسخ)، مطالب پیچیده را در قالب سؤالوجواب مطرح کرده و شرح میدهد[۲].
- استناد به منابع نقلی و عقلی: نویسنده در کنار استدلالهای عقلی، از آیات و روایات (احادیث) نیز برای اثبات و تایید مطالب استفاده میکند[۳].
گزارش محتوا
بخش اول: پیرامون اثبات مبدأ اعلی:
این بخش که شامل پانزده قَدم است که در آن به اثبات وجود خداوند (مبدأ اعلی) باتکیهبر دلایل فطری و وجدانی میپردازد و بر اصل انکارناپذیر فطری که هیچ موجودی بدون علت به وجود نمیآید، تأکید میکند[۴]
در قدم دوم، نویسنده این سوال را مطرح و به آن پاسخ میدهد که آیا میتوان به کنه واجبالوجود رسید؟[۵]
قدم سوم به بررسی امتیازات خاص انسان بر سایر مخلوقات که به واسطه قوه فکری (ناطقه) و مسئولیتهای اوست، میپردازد[۶].
در قدم چهارم صفات سلبی خداوند (مانند نفی ترکیب، محدودیت، جسم بودن، و حلول) را با استدلالهای عقلی و وجدانی اثبات میکند [۷].
قدم پنجم، صفات کمال حقتعالی (مانند وجود بینهایت، علم و قدرت) را بر پایه این حکم وجدانی که هر موجود ناقصی برای رفع نقص نیازمند کمال است، توضیح میدهد [۸]
قدم ششم، چگونگی شناخت صفات کمال خدا (مانند علم و قدرت طبیعی و اراده و اختیار) را بررسی کرده و بهصورت خاص بر صفات اختیار و حکمت الهی تأکید میکند؛ از جمله اینکه اراده خدا حادث است هرچند صفت اختیار قدیم است [۹]
و در فصول دیگر مفاهیم عمیقی مانند عدالت خدا [۱۰] را اثبات میکند، به ابطال نظریات اشاعره در باب عدالت میپردازد [۱۱] و در مورد صفت جود و افاضه ذاتی خداوند توضیح میدهد و قاطعانه جبر را از افعال الهی نفی میکند [۱۲] این بخش در نهایت با تشریح تفاوت صفات ذات و صفات فعل خدا به پایان میرسد[۱۳]
بخش دوم: پیرامون ارتباط مبدأ اعلی با انسان و سایر مخلوقات:
این بخش به چگونگی ارتباط خداوند با مخلوقات پرداخته و موضوعاتی چون اراده و اختیار را محور بحث قرار میدهد نویسنده در قدمهای آغازین، به دستگاه تولید و تأثیرگذاری موجودات بیاراده (مانند نباتات و جمادات) و نقش اراده و اختیار در صدور افعال اشاره میکند [۱۴] در قدم بیست و دوم، موضوع طینت یا همان اختیاری بودن سعادت و شقاوت را مطرح میکند و به نقش عوامل وراثتی و شرایط محیطی در منشأ اختلاف طبایع افراد میپردازد [۱۵] و نظریات طبیبان جسمانی و روحانی در این زمینه را ذکر میکند [۱۶]
قدم بیست و سوم با بررسی احادیثی که در باب طینت وارد شدهاند، به مفهوم محکم و متشابه در روایات اشاره میکند [۱۷].
بخش سوم: پیرامون عوالم ماده و طبیعت و نبوت عامه و خاصه:
نویسنده در قدم سی و پنجم از این بخش به سودمند نبودن قوانین اسلام برای افرادی که پیرو مرام آزادی مطلقاند اشاره کرده است؛ چراکه پیروان چنین مرامی طبعاً همه عالم را میخواهند و قناعت محدودیتی است که با آزادی مطلق نمیسازد. [۱۸] قسمت عمدهای از این بخش به معرفی و طبقهبندی موجودات نامرئی مانند ملائکه، اجنه و شیاطین اختصاص دارد؛ وظایف و خصوصیات هر دسته شرح داده میشود [۱۹] و چگونگی فریبدادن انسان توسط شیطان و راههای مقابله با آن تبیین میشود [۲۰] همچنین به موضوع علوم غریبه نظیر علم تنویم و نظایرش اشاره شده است [۲۱]
بخش چهارم: پیرامون امر امامت و ولایت:
این بخش که با قَدم سی و دوم آغاز میشود، به موضوع محوری ولایت و امامت میپردازد و آن را یکی از اصول بنیادین دین معرفی میکند که انکار آن، موجب خروج از دایره ایمان است [۲۲] همچنین به ریشه اختلافات در این موضوع میپردازد که ناشی از توجیهات سیاسی و منافع مادی بوده است[۲۳] قَدم سی و سوم به لزوم عصمت امامان اختصاص دارد؛ استدلال میشود که امام باید از هرگونه خطا و گناه مبرا باشد، زیرا مقام امامت مقامی بالاتر از سایر درجات عرفانی است [۲۴]
بخش پنجم: پیرامون آخرالزمان:
این بخش به مفهوم آخرالزمان و وظایف مسلمین در آن دوره میپردازد. در قدم سی و پنجم و سی و ششم، مفهوم آخرالزمان به دورهای اطلاق میشود که از رحلت پیامبر اسلام آغاز شده و با انحطاط عمومی اسلام و سستی دینداری در میان مسلمانان مشخص میگردد [۲۵].
نویسنده در قدم چهلم درباره وظایف مسلمین در آخرالزمان چنین مینویسد: «تردیدی نیست که دین اسلام دینی جامع و اجتماعی است، و سنت و کتاب که دو منبع اصلی احکام اسلام است، دستورهای اکیدی برای ترغیب به دوستی و برادری با مسلمانها، بلکه برای حسن ارتباط و حسن اخلاق با بیگانگانی که با مسلمانها سر دشمنی ندارند داده است و از کنارهگیری و گوشهنشینی و تنها روی و خودبینی منع کرده و رهبانیت را بهشدت محکوم کرده[۲۶].
پانویس
- ↑ ر.ک: تقدیر و تشکر(ابتدای کتاب)
- ↑ متن کتاب، ص40و 85
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص113-114
- ↑ ر.ک: متن کتاب، 1-2.
- ↑ ر.ک: همان، ص7
- ↑ ر.ک: همان، ص 9
- ↑ ر.ک: همان، ص12
- ↑ ر.ک: همان، ص20-17 .
- ↑ ر.ک: همان، ص30-20
- ↑ ر.ک: همان، ص42
- ↑ ر.ک: همان، ص 44
- ↑ ر.ک: همان، ص56
- ↑ ر.ک: همان، ص64
- ↑ ر.ک: همان، ص 66.
- ↑ ر.ک: همان، ص ۱۱۹
- ↑ ر.ک: همان، ص 127
- ↑ ر.ک: همان، ص141
- ↑ ر.ک: همان، ص314
- ↑ ر.ک: همان، ص ۱۷۶
- ↑ ر.ک: ص 175
- ↑ ر.ک: همان، ص 188
- ↑ ر.ک: همان، ص335
- ↑ ر.ک: همان، ص 336
- ↑ ر.ک: همان، ص362
- ↑ ر.ک: همان، ص ۳۸۸
- ↑ ر.ک: همان، ص 393
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.