التكملة
التکمله اثر ابوعلی حسن بن احمد بن عبدالغفار فارسی (288- 377ق) از علمای ادبیات نحو و لغت در موضوع ادبیات- لغت که توسط کاظم بحر المرجان تحقیق شده است.
| التكملة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فارسی، حسن بن احمد (نويسنده) بحر المرجان، کاظم (محقق) |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1419ق - 1999م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | متون قدیمی تا قرن ۱۴ زبان عربی - صرف |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJ ۶۱۳۱/ف۲ت۸ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
«التکمله» از جمله نگارشهای ارزشمند است که تمام مطالب و ابواب آن به لغت و صرف اختصاص یافته[۱]و نویسنده تنها در مواردی اندک و گذرا متعرض برخی از مسائل نحو در راستای استدلال بر مسائل صرفی در آن شده است.[۲] محقق کتاب تاریخ نگارش آن را بین سالهای 365- 368 هجری قمری تخمین زده است.[۳]
بیشتر مصادری که نویسنده از آنها بهره برده است متعلق به مکتب بصره، مانند «الکتاب» نوشته سیبویه(متوفای 180ق)،[۴]و همچنین نویسندگان مکتب کوفه مانند احمد بن یحیی معرف به ثعلب(متوفای 291ق)،و برخی دیگر از مؤلفان نظیر علی بن عیسی رمانی(متوفای 384ق) و ابوسعید سیرافی(متوفای 368ق) است.[۵]
کتاب در دو قسمت تنظیم شده است. نخست قسمت پژوهشی است که محقق مطالب آن را در یک تمهید و دو فصل آورده است. شرح حال و زندگانی نویسنده به صورت مختصر مطالب تمهید را تشکیل داده است. در فصل اول به معرفی کتاب پرداخته شده و فصل دوم روش کتاب و مطالبی مختلف پیرامون آن مطرح شده است. محقق در خاتمه مباحث این قسمت به بیان تاثیر و نقش اثر مورد بحث در دیگر تألیفات پرداخته و در این راستا بر آثار مؤلفانی همچون ابن جنی، و کتاب المخصص و الامالی الشجریة تمرکز کرده است. قسمت دوم به متن تحقیق شده اختصاص دارد.[۶] نویسنده مطالب خود را در دو قسمت تنظیم کرده است. نخست مطالبی درباره تغییر در پایان کلمات بدون در نظر گرفتن اختلاف عاملها است. این بخش شامل مباحث تغییرات عارض بر کلمات به واسطه حرکت دادن ساکن، ساکن کردن متحرک، ابدال، زیادت یا نقصان حرف و... است که در حقیقت این گونه موارد بدون تغییر حاصل در عوامل در کلمات ایجاد میشود.
دوم مباحثی در تغییر خود کلمات است. تثنیه و جمع، تخفیف همزه، مقصور و ممدود، تانیث و تذکیر، جمع مکسر، تصغیر، اماله و...از جمله مطالب مطرح شده در خصوص این قسمت است.[۷] لازم به ذکر است نویسنده عنوان ابواب را بر موضوعات اصلی مطرح شده به اضافه قسمتهای آنها اطلاق نموده که به این صورت جمیع بابهای کتاب بالغ بر یکصد و بیست و یک باب شده است. [۸]
نویسنده در طرح مباحث اهتمام ویژهای به تعریف اصطلاحات و مفاهیم داشته و در این راستا سعی کرده تا تعریفهایی از وضوح کامل برخوردار باشند. به همین جهت در تکمیل تعریف برخی قواعد مانند اشمام، ادغام و... به کیفیت حرکت زبان و لبها در توضیح چنین مواردی توجه داده است. تعریفها منحصر به اصطلاحات و مفاهیم صرفی نشده بلکه شامل تعریف برخی اماکن و کلمات نیز شدهکه گاهی با ذکر نام مصدر همراه است.[۹]
وی گاهی برخی از احکام کلمات را ذکر کرده و به دنبال آن دلیل آن را آورده است و در این راستا گاهی به لفظ حکمتصریح کرده است.[۱۰] اهمیت دادن به تقسیم مباحث به صورت فراگیر در تمام ابواب کتاب،[۱۱] کاربرد اصطلاحات منحصر به خود، کاربرد اصطلاحات طولانی مانند «الاسماء الجاریة علی افعالها» برای اسمای مشتق، و....[۱۲]کاربرد گسترده قیاس و همچنین بهرهگیری از اسقراء در قالب استشهاد به آیات، شعر و نثر، [۱۳] از جمله ویژگیهای نویسنده در طرح مباحث است. با این وجود عدم التزام به شیوهای یکسان در ذکر تعریفها در سراسر کتاب و همچنین تکرارهای که در این خصوص صورت گرفته از اشکالاتی است که بر روش نویسنده گرفته شده است.[۱۴]
محقق ضمن مقابله نسخهها و حرکت گذاری کلمات و تصحیح آن در موارد ضروری، تغییرات و تصرفات خود در متن را میان پرانتز قرار داده و در پاورقی به این امر اشاره نموده است. همچنین به موارد افزوده شده به متن و اختلاف عبارت در نسخههای مختلف اشاره کرده است. وی تلاش کرده حتیالامکان نقلقولها را مستندسازی نماید. آدرسدهیآیات، مستندسازی شواهد شعری، معرفی برخی از عالمان نحو و لغت، معرفی مکانها و شهرها، بیان و توضیح برخی از کلمات نامأنوس و دشوار از دیگر فعالیتهای محقق است. وی همچنین فهرستهایی فنی به آخر کتاب افزوده است.[۱۵]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.