المقتصد في شرح التكملة
المقتصد في شرح التکملة اثر عبدالقاهر عبدالرحمان جرجانی(متوفی 471 یا 474ق)، شرحی است غیرمزجی بر کتاب «التکملة» ابوعلی فارسی(288- 377ق).
| المقتصد في شرح التكملة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن (نويسنده) دویش، احمد ابراهیم (محقق) |
| ناشر | المملکة العربیة السعودیة. وزارة التعلیم العالي. جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة |
| مکان نشر | عربستان - ریاض |
| سال نشر | 1428ق - 2007م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-9960-04-748-5 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
«التکمله» از جمله نگارشهای ارزشمند است که تمام مطالب و ابواب آن به لغت و صرف اختصاصیافته و نویسنده تنها در مواردی اندک و گذرا متعرض برخی از مسائل نحو در راستای استدلال بر مسائل صرفی در آن شده است[۱].
پیرامون ارزش و اهمیت کتاب، باید به این نکته اشاره نمود که برخی معتقدند دلایل اولیه و ملموسی وجود دارد که اثبات میکند، عبدالقاهر جرجانی، از جمله کسانی بوده است که بیش از دیگران، تحتتأثیر ابوعلی فارسی بوده است. این تأثیرات در شخصیت وی تجلییافته و اثر حاضر، از جمله مهمترین نشانهها و دلایل ابتدایی این اثر، برشمرده شده است[۲].
رویکرد جرجانی در شرح، بدین صورت است که در اکثر موارد، به ذکر تمام متن «التکملة» بهصورت کامل پایبند بوده و هیچ بخش یا قسمتی از آن را از قلم نینداخته است. میتوان مهمترین ویژگیهای کتاب را در امور زیر، خلاصه نمود:
- اقوال و نظریات ابوعلی تحت عنوان «قال صاحب الکتاب» مطرح شده و توضیحات و شرح جرجانی، تحت عنوان «قال المفسر»؛
- در اکثر موارد، ابواب بهصورت کامل ذکر شده و سپس، شرح و توضیح آن آمده است، مانند باب التقاء ساکنین، باب همزه وصل، باب وقف بر اسم معتل و...؛
- در برخی موارد، یک باب به چندین بخش تقسیم و سپس برای هر بخش، شرح و توضیحی ارائه شده است؛ مانند باب حکم اجتماع دو حرف ساکن هنگام تلاقی آنها، باب دو حرف ساکن وقتی در یک کلمه به هم میرسند و باب اضافهکردن همزه وصل به اسامی؛
- گاهی در خلال توضیح مطالب، عباراتی از «التکملة» ذکر شده و گاهی این مطلب در متن بیان گردیده و گاهی به طور غیرمستقیم، به آن اشاره شده و در پی آن، چنین گفته شده است: «یعنی...»[۳].
از ویژگیهای سبک نگارشی شارح میتوان بهصراحت بیان، شیوایی تعبیر، زیبایی تدوین و گرایش بهوضوح و پرهیز از پیچیدگی و ابهام اشاره نمود. خواننده با مطالعه این کتاب، نکات ارزشمندی را در مییابد که از جمله آنها، میتوان به امور زیر اشاره نمود:
- گاهی شرح برخی از مطالب، به اطناب کشیده شده است، بااینحال، در مواردی نیز طریقه ایجاز پیش گرفته شده و تمامی متن، پوشش داده نشده، بلکه تنها قسمتی شرح شده است که شایسته توضیح تشخیصدادهشده است.
- وجود استطراد در برخی موارد، بدین صورت که گاهی شارح از موضوع اصلی منحرف شده و بهتفصیل در موضوعات دیگر، پرداخته است، مانند آنچه در موضوع مخارج حروف و صفات آن، پدیدآمده است.
- بررسی احتمالات عقلانی و فرض اشکالات و سپس پاسخ به آنها[۴].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه کتاب.
- عربی، سجاد؛ فرع شیرازی، سید حیدر، «تأثیر ابوعلی فارسی بر نظریه «نظم» جرجانی از جنبههای نحوی، لغوی و بافت کلام»، مطالعات ادب اسلامی، دوره 1، شماره 2، مرداد 1401، به آدرس:
https://jilr.uok.ac.ir/article_62297.html https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1966601/
- سایت ویکی نور، «التکمله»