أبو ذؤيب الهذلي حياته و شعره
أبوذُؤيب الهُذَلي حياتُه و شعرُه، نوشته نوره الشملان است. وی تلاش میکند تا ابعاد گوناگون زندگی و آثار ابوذؤیب را از منظر تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و ادبی تحلیل کند.
| أبو ذؤيب الهذلي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شملان، نورة (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | حياته و شعره |
| ناشر | انجمن فرهنگی کهکشان |
| مکان نشر | عربستان - ریاض |
| سال نشر | 1400ق - 1980م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
مطالعه شعر جاهلی به دلیل پیچیدگی مسیرها و کمیاب بودن منابع، دشوار مینماید. دیوان ابوذُؤیب نیز، که در این دسته میگنجد، اگرچه حجمی اندک دارد، اما از نظر زبانی بسیار غنی است و به همین دلیل شایسته توجه و مطالعهای عمیقتر است. این در حالی است که مطالعات پیشین درباره این شاعر کافی نبوده است؛ لذا نویسنده احساس کرده که میتواند ابعاد جدیدی از زندگی و شعر ابوذُؤیب را آشکار سازد[۱].
ساختار
این کتاب، شامل یک مقدمه، پنج باب اصلی و یک خاتمه بههمراه فهرست منابع است.
سبک نگارش
کتاب، سرشار از ارجاعات دقیق به منابع مختلف عربی در پانویسهاست که نشاندهنده دقت علمی نویسنده است. شملان فقط به شرح مطالب اکتفا نکرده، بلکه به تحلیل و تفسیر عمیق شعر، زندگی و بافت تاریخی ابوذُؤیب و قبیلهاش میپردازد[۲]. تقسیمبندی واضح کتاب به بابها و فصلها، نشاندهنده روش فرهنگستانی و سازمانیافته در ارائه مطالب است.
اهمیت کتاب
شملان با مطالعه جامعی که درباره ابوذؤیب ارائه میدهد، زندگی، قبیله، شعر (تحلیل مضمونی و فنی) و دیدگاههای منتقدان را درباره او بیان میکند. او با این کار به پژوهشهای دانشگاهی در زمینه ادبیات عرب کلاسیک کمک نموده است؛ بهویژه درباره شاعری که پیشازاین، پژوهش گستردهای دربارهاش انجام نپذیرفته بود[۳]. همچنین، تحلیلهای فنی و مضمونی عمیقی که از شعر ابوذؤیب شده است، ویژگیهای منحصربهفرد و بافت تاریخی آن را روشن میسازد[۴].
گزارش محتوا
نویسنده، در مقدمه توضیح میدهد که چرا و چگونه موضوع پایاننامه خویش را ابوذؤیب هذلی قرار داده است و در اینباره از چه منابعی بهره برده است. همچنین اجمالا گزارشی را از محتوای کتاب خویش ارائه میدهد[۵].
باب اول، با عنوان «هذیل و نشاط او در دو دوره جاهلیت و اسلامی»، در دو فصل عرضه شده است. نویسنده در نخستین فصل به تبار قبیله هذیل و ریشههای آن، که به «مُضَر بن نَزار بن عدنان» میرسد، میپردازد[۶]. همچنین، به مناطق جغرافیایی سکونت آنها، عمدتاً کوهستانهای حجاز، بین تهامه و نجد و مراکز مهمی چون مکه و طائف، اشاره میکند[۷]. فعالیتهای اقتصادی این قبیله، مانند تجارت و کشاورزی، نیز در این بخش بررسی شده است.
فصل دوم، به زندگی اجتماعی قبیله هذیل، شامل باورهای دینی آنها (چندخدایی پیش از اسلام، پذیرش آیین اسلام، آداب و رسومی مانند مهماننوازی، شجاعت و خونخواهی) و فعالیتهای سیاسیاشان در تعامل با قبایل دیگر و پیامبر اسلام، میپردازد. لغت و شعر آنها و نیز نقش مهم آنان در جنگها و پذیرش اسلام در همین فصل بررسی شده است[۸]
در باب دوم، به نسَب ابوذؤیب، که به «خُوَیلد بن خالد هذلی» میرسد و گزارشی از احوال و رخدادهای مهم زندگی او، بهویژه غم و اندوه عمیقی که بر اثر از دست دادن فرزندانش در طاعون مصر به او رسیده است، پرداخته میشود که همین، محور اصلی مرثیهسرایی اوست. همچنین به روابط او با خانوادهاش، پذیرش اسلام و شرکت در فتوحات اولیه اسلامی اشاره شده است. مرثیه مشهور او برای پنج پسر ازدسترفتهاش، از نکات برجسته این بخش است[۹].
باب سوم، درباره شعر ابوذؤیب و تحلیل موضوعی آن در چهار فصل است. فصل اول، مرثیه مشهور او را با نام «قصیده عینیه» که در سوگ پنج پسرش سروده است و یکی از برجستهترین مرثیهها در ادبیات عرب بشمار میرود، بررسی میکند و در اینباره، اندوه عمیق و شیوههای بیان منحصربهفرد سوگ در شعر او تحلیل میشود[۱۰].
فصل دوم، اشعار وصفی ابوذُؤیب را واکاوی میکند؛ بهویژه توصیفات زندهاش از زندگی بیابانی، صحنههای شکار حیوانات (مانند گورخر وحشی، گاو نر و...) و طبیعت پیرامون او دیده میشود. دقت و واقعگرایی ابوذؤیب در توصیف حرکات و تعاملات بهطور خاص ذکر شده است[۱۱].
فصل سوم، به غزلیات ابوذؤیب، که کمتر رایج است، نگاهی دارد که صداقت، صراحت و تجربیات شخصی شاعر در این غزلیات شایان توجه است[۱۲].
فصل چهارم، به موضوعات دیگر در شعر او، مانند فخر (خودستایی) و مدح و... بهطور خلاصه اشاره میکند[۱۳].
باب چهارم، پژوهشی کارشناسانه و فنی و هنری را از شعر ابوذُؤیب در سه فصل انجام میدهد. فصل اول، به انتخابهای زبانی شاعر، از جمله بهرهگیری او از واژگان نادر و کهن و تسلطش بر نحو و واژگان عربی میپردازد. همچنین، به شگردهای بلاغی او، مانند تشبیه، استعاره و تضاد، اشاره میکند[۱۴].
فصل دوم، تصویرسازی و تخیل شعری ابوذؤیب را بررسی میکند و در اینباره، چگونگی ارتباط دادن عناصر گوناگون برای خلق تصاویر زنده و تأثیرگذار، که اغلب از زندگی روزمره و پدیدههای طبیعی الهام میگیرند، نمود یافته است[۱۵].
فصل سوم، به ساختار قصاید او میپردازد و اغلب با پیشدرآمدهای سنتی شعر (مانند ایستادن بر ویرانهها و شِکوه از عشق) آغاز شده، سپس به موضوع اصلی منتقل میشود. انسجام مضمونی و پیشرفت موضوع در شعرهای او نیز برجسته شده است[۱۶].
باب پنجم، با دو فصل، شعر ابوذؤیب را در ترازوی نقد مینهد. فصل اول، دیدگاه منتقدان کهن عرب را درباره شعر ابوذؤیب ارائه میدهد و ستایش آنان را از فصاحت، شجاعت و کیفیت مرثیههای او بازگو میکند[۱۷].
فصل دوم، به ارزیابیهای منتقدان معاصر میپردازد که اغلب بر عمق عاطفی، عناصر سبْکیِ منحصربهفرد و اهمیت تاریخی شعر ابوذؤیب تمرکز دارند[۱۸].
پایانبخش کتاب، نتیجهگیری نویسنده را در بر دارد و در آن به اهمیت و برجستگی ابوذؤیب هذلی در دوره جاهلی و صدر اسلام و همچنین به نبوغ شعری، توانایی او در بیان عواطف عمیق و توصیفات واقعگرایانه از زندگی در اشعارش دوباره تأکید میشود[۱۹].
پانویس
- ↑ ر.ک: تقدیم، ص7-5
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص3
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص52 و 96
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص8-9
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص4-10
- ↑ ر.ک: همان، ص11-36
- ↑ ر.ک: همان، ص39-51
- ↑ ر.ک: همان، ص55-65
- ↑ ر.ک: همان، ص67-79
- ↑ ر.ک: همان، ص81-88
- ↑ ر.ک: همان، ص89-94
- ↑ ر.ک: همان، ص97-117
- ↑ ر.ک: همان، ص119-128
- ↑ ر.ک: همان، ص129-141
- ↑ ر.ک: همان، ص145-158
- ↑ ر.ک: همان، ص159-168
- ↑ ر.ک: همان، ص169-172
منابع مقاله
تقدیم، مقدمه و متن کتاب.