الجبر و المقابلة
الجبر و المقابلة، تألیف جغرافیدان، مورخ، منجم و ریاضیدان نوآور ایرانی قرن سوم هجری قمری؛ محمد بن موسی خوارزمی (متوفای پس از ۲۳۲ق)، روشی محاسباتی را شرح میدهد که مردم برای تجارت، معامله، تقسیم ارث، وصایا، احکام، حفر قنات، مهندسی و... نیازمند آن هستند. استاد ریاضیات تطبیقی دانشگاه مصر؛ علی مصطفی مشرفه و استاد ریاضی محض همان دانشگاه؛ محمد مرسی احمد کتاب حاضر را تصحیح کرده و برای آن مقدمه و تعلیقات نوشته و به معرفی محمد بن موسی خوارزمی پرداخته و نقش مهمّ او را در نشر علوم بهخصوص دانش جبر و نیز روش و منزلت اثر حاضر را توضیح دادهاند.
| الجبر و المقابلة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خوارزمی، محمد بن موسی (نويسنده)
مشرفه، علی مصطفی (مقدمهنويس) مشرفه، علی مصطفی (مصحح) مرسی، احمد محمد (مقدمهنويس) مرسی، احمد محمد (مصحح) |
| ناشر | موسسه صاحب الامر (عج) |
| مکان نشر | [بی جا] - [بی جا] |
| سال نشر | 1937م |
| چاپ | 0 |
| موضوع | جبر,ریاضیات اسلامی, -- متون قدیمی تا قرن ۱۴, -- متون قدیمی تا قرن ۱۴,نظریه اعداد جبری - متون قدیمی تا قرن۱۴ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | QA ۱۵۴/۸/خ۹الف۵ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- محققان با تأکید بر ارزشمندی میراث علمی اندیشوران اسلامی و اهمیت نشر آن، افزودهاند: بیتردید کتاب حاضر در طلیعه این آثار قرار دارد. [۱]
- محمد بن موسی خوارزمی با یادآوری اینکه کتاب حاضر را بهدرخواست خلیفه عباسی، مأمون، تألیف کرده، افزوده است: کتابی مختصر دربارۀ جبر نوشتم و آن را جامع همه مسائل مورد نیاز (وصیت، تقسیم ارث، تقسیم اموال مشترک، امور دیوانی، محاسبات تجاری و بازرگانی و...) قرار دادم و امیدوارم دوستداران علم و ادب بپسندند. [۲]
ساختار و محتوا
- این اثر، به ترتیب ذیل سامان یافته است:
- بخش اول: جبر (نظریۀ معادلات و حساب دوجملهایها همراه با کاربردهای آن)
- بخش دوم: هندسه (مساحت شکلهای هندسی)
- بخش سوم: «کتاب الوصایا» (مسائل مربوط به ارث). [۳]
ارزش کتاب
- به عقیده پژوهشگران تاریخ ریاضی، محمد بن موسی خوارزمی با نگارش کتاب «الجبر و المقابلة»، شاخه جبر را به عنوان رشتهای مستقل در ریاضیات پدید آورد و نام، عناصر و موضوعات مستقل، روشهای حلی، ادلّه و زمینههای کاربردی آن را بهصورت رسمی معرفی کرد. [۴]
- محمد بن موسی خوارزمی مسائلی را که فقها عموماً با استفاده از مفهوم نسبت حل میکردند، به زبان جبری و با استفاده از مفاهیمی چون «شیء» و جبر و مقابله و رد و تکمیل، حل میکند.... از جمله «حساب الدور» که شامل مسائلی است که در آنها دو نفر متقابلاً از یکدیگر ارث میبرند و ظاهراً مستلزم نوعی دور است. [۵]
نمونه مباحث
- خوارزمی نمونه عددی معادله چهارم را به این صورت بیان میکند :«اموال و جذری معادل عددی است، مثالش آنکه بگویی مال و ده برابر جذر آن برابر سی و نه درهم باشد» [۶] به زبان جبر امروز، مسأله حل معادله 39 = x 10 +2 xاست. [۷]
- خوارزمی اثبات هندسی سه معادله درجه دوم و تحلیل وجود ریشههای مثبت آنها را با استفاده از روش ترسیمی شرح داده است. [۸]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب
- جبار، احمد، «خوارزمی، محمد بن موسی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، زیرنظر غلامعلی حداد عادل، چاپ اول تهران 1390ش.
- کرامتی، یونس، «خوارزمی، ابوعبدالله محمد بن موسی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ سوم تهران 1399ش.