معنا و منزلت عقل در کلام امامیه
معنا و منزلت عقل در کلام امامیه، از آثار پژوهشگر معاصر، محمدجعفر رضایی (متولد 1361ش) تعریف و جایگاه خِرَد در دانش کلام شیعه و تطور و تکامل آن را تا قرن پنجم هجری قمری تبیین میکند و به طور خاص، به تحلیل رابطه بین عقل، وحی و استدلال کلامی در نزد متکلمان شیعی مانند شیخ مفید و سید مرتضی میپردازد تا تفاوتهای معنا و موقعیت عقل در دیدگاه معتزله و شیعه آشکار گردد.
| معنا و منزلت عقل در کلام امامیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رضایی، محمدجعفر (نويسنده)
پژوهشگاه قرآن و حدیث. پژوهشکده کلام اهل بیت علیهمالسلام (سایر) وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. پژوهشگاه قرآن و حدیث ( سایر) |
| ناشر | مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1396ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | -- BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- محمدجعفر رضایی با تأکید بر آنکه اين پژوهش به ديدگاه اماميه دربارۀ عقل در پنج سدۀ نخست با توجه به شكلگيرى متكلمان در اواخر سدۀ نخست و نخستين تعاملات و تأثير و تأثرات اماميه و معتزله در اواخر سدۀ سوم، خواهد پرداخت، افزوده است:
- چون مباحث مطرح شده دربارۀ عقل را مىتوان در دو حوزۀ وجودشناسى و معرفتشناسى دستهبندى كرد، ديدگاههاى مطرح در اين دو حوزه بررسى خواهد شد.
- در اين پژوهش رويكردى تاريخ كلامى خواهيم داشت و به بررسى تحولات انديشۀ اماميه در مسئلۀ عقل در پنج سدۀ نخست خواهيم پرداخت. برخلاف آثار كلامى كه به اجتهاد و استنباط در يك موضوع مىپردازند و مسئله و فرضيه آنها كلامى است، در اين اثر به تحليل و بررسى تحول انديشۀ اماميه در مسئلۀ عقل در پنج سدۀ نخست خواهيم پرداخت و مسئله و فرضيه ما نيز تاريخ كلامى خواهد بود. [۱]
ساختار و محتوا
- این اثر از 4 فصل به ترتیب ذیل تشکیل شده است:
- «کلیات و مفاهیم»: به تعریف مفاهیم «تطور»، «معنا و جایگاه عقل» و «کلام» میپردازد و ادوار تاریخی سهگانه کلام شیعه و مدارس چهارگانه آنان در مدینه، کوفه، قم و بغداد را در 5 قرن اول اسلام معرفی میکند.
- «ريشهها و سرچشمههاى عقلانيت شيعى (از آغاز تا پايان سدۀ نخست)»: نقش قرآن و متون اولیه اسلامی در شکلگیری عقلانیت شیعی و ابعاد مختلف عقل (معرفتی، نظری، اخلاقی، عملی) را بیان میکند.
- «ظهور متکلمان و تأثیر آن در عقلگرایی امامیه (سده دوم هجری)»: دیدگاههای محدثان و متکلمان، مدارس فکری کوفه درباره هستیشناسی و معرفتشناسی عقل را بررسی میکند.
- «خیزش نوین کلام امامیه در سده چهارم و تعامل عقلگرایی امامیه و معتزله»: به بررسی عقل در اندیشه معتزله، نظریه معرفت اکتسابی و عقلگرایی معتزله، سرآغاز عقلگرایی اعتزالی در امامیه و نخستین مواجههها با عقلگرایی اعتزالی میپردازد.
نمونه مباحث
- ... مدرسۀ كلامى بغداد با پذيرش نظريۀ اكتسابىبودن معرفت و ردّ معرفت اضطرارى گام نخست را به سمت عقلگرايى معتزله برداشت. از نظر آنان معرفت، نتيجه و مولود استدلال عقلى انسان است و معارف اساسى دين نيز بايد از طريق عقل حاصل شود. دراينميان بسيارى از متكلمان نوظهور اماميه و همچنين شيخ مفيد و كراجكى عقل انسان را در كسب معرفت نيازمند راهنمايى و «تنبيه» وحى مىدانستند و معتقد بودند عقل انسان بهخودىخود نمىتواند معارف دينى را كسب كند. گفته شد اين نيازمندى از نوع «تنبيه به شيوه و كيفيت استدلال» است و نه «تعليم و آموزش».... [۲]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.