هنر و معماری اسلامی (2) (1800-1250)

هنر و معماری اسلامی (۲) (۱۲۵۰-۱۸۰۰) ، نویسندگان: شیلا بلر (زاده 1948م) و جاناتان بلوم (زاده 1950م). تخصص نویسندگان تاریخ هنر و اساتید دانشگاه‌های آمریکایی در زمینه هنر و معماری اسلامی است. این کتاب به بررسی هنر و معماری اسلامی در بازه زمانی ۱2۵۰ تا ۱۸۰۰ میلادی می‌پردازد که دوره‌ای مهم در تاریخ اسلام محسوب می‌شود.

هنر و معماری اسلامی (2) (1800-1250)
پدیدآوران	بلر، شیلا (نويسنده) بلوم، جاناتان ام. (نویسنده) آژند، یعقوب (مترجم)
ناشر	فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ايران
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1388ش
چاپ	3
شابک	‎978-964-459-696-4
موضوع	معماری اسلامی - هنر اسلامی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ب‎‏8‎‏ﻫ‎‏9‎‏ ‎‏1388 6260 ‏N‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

هدف اصلی نویسندگان از تألیف این اثر، پر کردن خلأ موجود در منابع جامع و مستند در زمینه هنر و معماری اسلامی بین سال‌های ۱۲۵۰ تا ۱۸۰۰ بوده است. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) نیز در راستای تقویت بنیه‌های پژوهشی در حوزه علوم انسانی و تأمین نیازهای تخصصی دانشگاهیان، همکاری مشترکی را با نویسندگان برای انتشار این کتاب آغاز کرده است. این کتاب به عنوان منبع درسی برای رشته باستان‌شناسی و کارشناسی ارشد هنر و معماری اسلامی در دانشگاه‌ها تدوین شده است.

اهمیت کتاب

این اثر به دلایل زیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است:

1. جامعیت و پوشش زمانی- مکانی: این کتاب به طور گسترده‌ای هنر و معماری اسلامی را در یک بازه زمانی طولانی (۱۲۵۰ تا ۱۸۰۰ میلادی) و در مناطق جغرافیایی وسیعی از اقیانوس اطلس و هند تا صحرای آفریقا و سیبری (اوراسیا) مورد بررسی قرار می‌دهد. این جامعیت، آن را به منبعی ارزشمند برای محققان و دانشجویان تبدیل کرده است.
2. رویکرد تخصصی و آکادمیک: این کتاب فراتر از خلاصه‌گویی صرف، به تحلیل عمیق و ارائه جزئیات و بینش‌های روشنگرانه درباره مفاهیم و سبک‌های هنری می‌پردازد. این رویکرد، آن را برای استفاده در محیط‌های دانشگاهی مناسب می‌سازد.
3. استفاده گسترده از تصاویر و منابع مستند: کتاب با بیش از هزاران تصویر و نقشه غنی شده است. همچنین، مطالب آن با استناد به تحقیقات باستان‌شناسی، اسناد تاریخی و کاتالوگ‌های موزه‌ها و نمایشگاه‌ها، به صورت مستند و علمی ارائه شده است.

ساختار

کتاب در قالب جلد دوم یک مجموعه (هنر و معماری اسلامی) منتشر شده است. این اثر شامل یک مقدمه و سپس در دو بخش اصلی سازماندهی شده است: بخش اول (دوره ۱۲۵۰-۱۵۰۰) و بخش دوم (دوره ۱۵۰۰-۱۸۰۰). هر بخش شامل چندین فصل است که به بررسی هنر و معماری مناطق مختلف جغرافیایی جهان اسلام در دوره‌های زمانی مشخص می‌پردازند و در پایان شامل کتابنامه و نمایه است.

سبک نگارش

1. مستند و ارجاع‌دهی دقیق: نویسندگان تلاش کرده‌اند تا تمام مطالب با دقت به منابع اصلی تاریخی، فارسی، ترکی و اردو ارجاع داده شوند. هر مطلب با ذکر شماره صفحه منبع خود همراه است.
2. تحلیلی و تفسیری: کتاب تنها به توصیف آثار نمی‌پردازد، بلکه به تحلیل ویژگی‌ها، مفاهیم و انگیزه‌های پشت خلق آثار می‌پردازد تا درک عمیق‌تری از موضوع ارائه دهد.
3. تصویرسازی غنی: کتاب حاوی تعداد زیادی تصویر، نقشه و نمودار است که مفاهیم و جزئیات معماری و هنری را به صورت بصری و گویا به خواننده منتقل می‌کند.
4. سازماندهی منطقه‌ای و زمانی: مطالب بر اساس تقسیمات جغرافیایی و دوره‌های زمانی (مانند دوره ایلخانان، تیموریان، صفویان) سازماندهی شده‌اند که به خواننده کمک می‌کند تا سیر تحولات هنری را در هر منطقه دنبال کند.

گزارش محتوا

بخش اول: دوره زمانی بین ۱۲۵۰ تا۱۵۰۰ را در یازده فصل زیر، مورد بحث قرار داده است: فصل اول: با اشاره به علاقه روزافزون پژوهشگران غربی و آمریکایی به هنر و معماری اسلامی آغاز می‌شود. این بخش توضیح می‌دهد که مطالعات پیشین اغلب جامع نبوده و این کتاب با هدف جبران این کمبود تألیف شده است. نویسندگان بر این نکته تأکید می‌کنند که هنر و معماری اسلامی یک جریان پیوسته و متحد بوده، اما در عین حال، تنوع منطقه‌ای و زمانی قابل توجهی داشته است. مقدمه همچنین به چالش‌های مطالعه این دوره، از جمله پراکندگی جغرافیایی و تنوع سلسله‌های حاکم، اشاره می‌کند. بیش از ۱۰۰۰ تصویر و نقشه برای حمایت از متن در نظر گرفته شده است.

فصل دوم: معماری ایران و آسیای میانه در زمان ایلخانان و جانشینان آنها این فصل با بررسی تأثیر حملات مغول و تأسیس سلسله ایلخانان در ایران و پیامدهای آن بر معماری آغاز می‌شود. توجه ویژه‌ای به شهر سلطانیه و آرامگاه الجایتو شده است؛ جزئیات ساختار و تزئینات آجری و کاشی‌کاری‌های آن توضیح داده شده است. این فصل همچنین به اقدامات غازان خان در تبریز، از جمله احداث مجموعه‌های عمومی شامل مسجد، مدرسه، دارالشفا، حمام و کتابخانه اشاره دارد. معماری مساجد بزرگی چون مسجد جامع اصفهان و محراب الجایتو در آن، همراه با نوآوری‌هایی در تزئینات و خطاطی، مورد بحث قرار گرفته است. اشاره می‌شود که سبک‌های معماری و هنری ایلخانی تأثیر عمیقی بر دوره‌های بعدی در ایران و فراتر از آن گذاشته‌اند.

فصل سوم: هنرهای تزئینی ایران و آسیای میانه در زمان ایلخانان و جانشینان آنها این فصل به هنرهای تزئینی در دوره ایلخانی می‌پردازد، از جمله سفالگری، فلزکاری، جواهرسازی، کتاب‌آرایی و نساجی. تأکید ویژه‌ای بر رونق کتاب‌آرایی، به‌ویژه نقاشی و خطاطی، در این دوره وجود دارد. نسخه‌های خطی نفیس مانند "جامع التواریخ" رشیدالدین فضلالله و "شاهنامه"‌های ایلخانی مورد بررسی قرار گرفته‌اند که نشان‌دهنده ترکیب عناصر هنری ایرانی، چینی و حتی اروپایی هستند. تحولات در سفالگری، به ویژه تولید سفال‌های زرین‌فام و آبی-سفید با کیفیت بالا و طرح‌های پیچیده، از دیگر مباحث مهم این فصل است. در زمینه فلزکاری و نساجی نیز، استفاده از فلزات گران‌بها و الگوهای پیچیده بررسی شده و نمونه‌های برجسته‌ای از آثار این دوره معرفی می‌شوند.

در سایر فصل‌ها نیز به موضوعاتی همچون معماری ایران و آسیای میانه در زمان تیموریان و معصرانشان، هنرهای ایران و آسیای میانه در زمان تیموریان و معاصرانشان، معماری مصر در زمان ممالیک بحری، معماری مصر، سوریه و عربستان در زمان ممالک برجی، هنرهای مصر و سوریه در زمان ممالیک، معماری و هنرهای مغرب در زمان بنی حفصل، بنی مرین و بنی نصر، معماری و هنرهای آناتولی در زمان بیک‌ها و عثمانیان نخستین و معماری و هنرهای هند در زمان سلطنت‌های آن، پرداخته شده است.

بخش دوم: در فصول زیر، دوره زمانی بین 1500 تا 1800 را مورد بررسی قرار داده است: فصل دوازدهم: هنرهای تزئینی صفویان و جانشینان آنها: این فصل به تفصیل به هنرهای تزئینی دوره صفوی اختصاص دارد. کتاب‌آرایی صفوی، با تأکید بر نقاشی و خطاطی، به عنوان یکی از برجسته‌ترین هنرهای این دوره معرفی می‌شود. نسخه‌های خطی شاهنامه و خمسه نظامی، با نقاشی‌های استادانه‌ای که اغلب شامل صحنه‌های پر جنب و جوش و رنگ‌های غنی هستند، مورد تحلیل قرار می‌گیرند. همچنین، فرش‌بافی و نساجی، به ویژه قالی‌های ابریشمی و پشمی با طرح‌های پیچیده و رنگ‌های زنده، که از شهرت جهانی برخوردار بودند، بررسی می‌شوند. در این بخش، به نقش حمایتی پادشاهان صفوی، مانند شاه طهماسب و شاه عباس اول، در شکوفایی هنرها تأکید شده است. همچنین، به سفالگری و فلزکاری دوره صفوی و ویژگی‌های منحصر به فرد آن‌ها اشاره می‌شود.

در سایر فصول این بخش نیز به موضوعاتی همچون معماری و هنرهای آسیای میانه در زمان ازبکان، معماری امپراتوری عثمانی پس از فتح قسطنطنیه، معماری و هنرهای مصر و شمال آفریقا، معماری هند دز زمان تیموریان و میراث هنر اسلامی در دوران جدید پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.