مجمع النورین

مجمع النورین، تألیف ملااسماعیل سبزواری (۱۲۱۱ - ۱۲۷۵ق) یک مجموعه چهارجلدی است که به‌تفصیل به مباحث کلامی، فلسفی و اخلاقی در اسلام به‌ویژه درباره فرشتگان، ابلیس، تاریخ اولیه اسلام، بهشت و جهنم می‌پردازد.

مجمع النورین
پدیدآوران	سبزواری، اسماعیل (نويسنده) بهبودی، محمدباقر (مصحح)
عنوان‌های دیگر	کتاب ملائکه و ابلیس و ید و منبر و جنت و نار
ناشر	اسلامیه
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	13سده
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	4
کد کنگره	/س2م3 4/6 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

انگیزه نگارش از این اثر همانند دیگر آثار نویسنده، جمع‌آوری مطالب منبر، از فلسفه و کلام و حدیث و اشعار بوده است.‏

ساختار

این اثر چهارجلدی شامل کتب مستقلی است که هر یک به مجالس (فصول) متعدد تقسیم شده‌اند.

سبک نگارش

1. جامع و تفصیلی: نویسنده به‌صورت مفصل و با جزئیات به هر موضوع می‌پردازد و ابعاد مختلف آن را بررسی می‌کند‏.
2. استدلالی و کلامی: بحث‌ها اغلب با استناد به آیات قرآن، احادیث و براهین عقلی همراه است‏.
3. روایی و نقلی: مطالب با نقل‌قول‌های فراوان از علمای مشهور، محدثین و کتب معتبر دینی پشتیبانی می‌شوند‏.
4. ادبی و شعری: در برخی موارد، نویسنده برای تبیین بهتر مطالب و جذب خواننده از شعر و نثر ادبی بهره می‌برد‏.

گزارش محتوا

جلد اول: کتاب الملائکه:

این جلد حاوی چهل مجلس است. مجلس اول به مباحث اساسی درباره آفرینش فرشتگان، ویژگی‌های آن‌ها، و تعداد بال‌هایشان می‌پردازد. نویسنده به‌تفصیل صفات فرشتگان، مانند ترس آن‌ها از خداوند و عبادت بی‌وقفه ایشان را شرح می‌دهد. همچنین، به تفاوت‌های موجود در خلقت فرشتگان، از جمله تعداد بال‌ها و توانایی‌های آن‌ها، اشاره می‌کند و روایاتی را در این زمینه ذکر می‌نماید. این مجلس همچنین به بررسی خلقت فرشتگان از نور و سایر عناصر و جایگاه آن‌ها در هستی می‌پردازد.‏

از دیگر مجالس این جلد در معرفی ملائکه موکل بر برف‌وباران است. این مجلس به‌تفصیل درباره فرشتگان مسئول برف‌وباران و نقش آن‌ها در مدیریت پدیده‌های طبیعی صحبت می‌کند. نویسنده به چگونگی نزول برف‌وباران، فواید آن برای زمین و موجودات و حکمت الهی در این فرایندها اشاره می‌کند. داستان‌هایی از امداد الهی از طریق باران و برف برای اقوام گذشته نیز در این بخش نقل می‌شود.‏

جلد دوم: کتاب ابلیس:

این قسمت به داستان ابلیس می‌پردازد، از آغاز خلقت او به عنوان یکی از عبادت‌کنندگان مقرب تا نافرمانی‌اش از امر سجده بر آدم و مباحثی از این دست که در 46 مجلس ارائه شده است. نویسنده در مجلس اول آن با عنوان «عبادت شیطان و منبر رفتن او در آسمان» به سابقه طولانی عبادت ابلیس (که پیش از خلقت آدم به «عزازیل» معروف بود) و جایگاه او در آسمان‌ها قبل از عصیانش پرداخته است. سپس ماجرای امر الهی به ملائکه و ابلیس برای سجده بر آدم، تکبر ابلیس و سرپیچی او از این فرمان، و در نتیجه رانده‌شدنش از درگاه الهی تشریح می‌شود. نویسنده بر ماهیت تکبر و غرور ابلیس تأکید می‌کند که ریشه اصلی سقوط او بوده است. همچنین به مباحثی پیرامون انواع سجود و ماهیت آن اشاره دارد. ‏ در بخش‌های مختلف کتاب از داستان‌ها و حکایت‌ها در تبیین مسائل استفاده شده است؛ به‌عنوان‌مثال در توضیح اینکه چگونه ابلیس که خود از آتش خلق شده است به آتش جهنم می‌سوزد، به حکایت بهلول در پاسخ شبهه ابوحنیفه اشاره کرد است.‏

جلد سوم: ید و منبر:

در این جلد از کتاب نیز در 46 مجلس، اخبار غریب و آثار بدیع در ضمن مجلس در احوال ید و منبر و سایر حیوانات و طیور ذکر شده است.‏

مجلس اول به داستان چاه زمزم اختصاص دارد و در آن، ماجرای حفر چاه توسط حضرت عبدالمطلب، نقش هاجر و اسماعیل در پیدایش آن و اهمیت این مکان مقدس در اسلام شرح داده شده است. همچنین، به بحث و جدال‌هایی که بر سر مالکیت و اداره زمزم در طول تاریخ روی داده، اشاره شده است.‏

نویسنده در مجلس هفتم این جلد به معنای تمثیلی و حقیقی «دست» در ارتباط با صفات الهی، خلقت و کارکرد آن در انسان اشاره می‌کند. همچنین، حکایات و معجزات مرتبط با دست‌های مقدس و تأثیرات آن‌ها در زندگی بیان شده است. نویسنده اشاره می‌کند که بوسیدن دست پیامبر(ص) و امام(ع) جایز است. همچنین سید و عالمی که نسبت به پیغمبر دارد، بوسیدن دست او به این نیت و مقصود ممدوح و مطلوبست.‏

در مجلس سی و دوم نیز به «تمثیل عنکبوت در قرآن» می‌پردازد و مفهوم آیه «مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا ۖ...» (العنکبوت: 41) «داستان كسانى كه به‌جای خدا سرپرستانى گرفته‌اند، مانند داستان عنكبوت است كه خانه‌اى [بی دیوار، بى‌سقف و بى‌حفاظ] براى خود بنا كرده باشد، و بى‌ترديد سست‌ترين خانه‌ها خانۀ عنكبوت است، اگر [به اين واقعيت] معرفت و شناخت داشتند [بت‌ها را سرپرستان خود نمى‌گرفتند» را تشریح می‌کند. این تمثیل، تکیه بر غیر خدا و سستی بنیاد آن را در مقابل تکیه بر قدرت الهی نشان می‌دهد. همچنین در این مجلس به داستان‌های مربوط به خلقت عنکبوت و نقش آن در حفظ پیامبر در غار اشاره شده است.‏

جلد چهارم: جنت و نار:

در این جلد نیز 54 مجلس ذکر شده است. مجلس بیست وسوم از این جلد به راه‌های ورود به بهشت و جهنم و فضیلت اعمال صالح می‌پردازد. همچنین، به اهمیت جهاد و نقش آن در گشودن درهای بهشت اشاره می‌کند.‏

در مجلس هفدهم از این جلد به تفصیل به توصیف پل صراط می‌پردازد بیان می‌شود که این پل از مو باریک‌تر و از شمشیر تیزتر است و هر کس بر اساس اعمال و اعتقادش از آن عبور می‌کند. همچنین به نقش حضرت علی(ع) و حضرت رسول(ص) در هدایت مردم بر این پل اشاره می‌کند.<ref>ر.ک: همان، ص73</ref

منابع مقاله

شرح‌حال مؤلف و متن کتاب.