فرهنگ مبین
فرهنگ مبین، تألیف حمید مهدوی (معاصر)، محقق و پژوهشگر قرآنی است. این کتاب یک فرهنگ واژگان و واژهنامه برای شرح و بررسی کلمات و مفاهیم قرآن کریم است که بهمنظور افزایش درک عمیق از متن قرآن نگاشته شده است.
| فرهنگ مبین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مهدوی، حمید (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | شرح و بررسی واژگان قرآن کریم |
| ناشر | احسان |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1393ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-356-969-3 |
| موضوع | قرآن - واژه شناسی - قرآن - واژه نامهها - قرآن -- مسائل لغوی |
| زبان | عربی - فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /م8ف4 82/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهمیت کتاب
اهمیت این کتاب را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:
- پرداختن به چندمعنایی و تحول معنایی: کتاب بهدقت به وجود واژگان با معانی متعدد و واژگانی که در طول زمان دچار تحول معنایی شدهاند، میپردازد. این رویکرد به خواننده کمک میکند تا لایههای عمیقتری از معنای قرآن را درک کند.
- بررسی واژگان دخیل: این اثر به موضوع بحثبرانگیز واژگان غیر عربی (دخیل) در قرآن کریم میپردازد و نمونههایی از کلمات با ریشههای فارسی، سریانی، یونانی و عبری را ارائه میدهد، که به روشن شدن یک جنبه مهم از زبان قرآن کمک میکند.
- تحلیل جامع واژگانی: کتاب صرفاً به ارائه معنای لغوی اکتفا نمیکند، بلکه به تحلیل ریشهها، مشتقات، ساختار صرفی، نحوی، بلاغی و کاربردهای هر واژه در آیات مختلف قرآن میپردازد، که این امر آن را به یک ابزار تحلیلی ارزشمند تبدیل میکند.
ساختار
کتاب یک واژهنامه جامع تکجلدی است که شرح و بررسی واژگان قرآن کریم را بهترتیب الفبایی ریشه کلمات ارائه میدهد.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب دارای ویژگیهای کلیدی زیر است:
- تحلیلی و تفسیری: هدف اصلی کتاب، «شرح و بررسی» واژگان است. نویسنده بهجای ارائه صرفاً تعاریف لغوی، به جنبههای مختلف معنایی، کاربردها و اشتقاقات میپردازد.
- رویکرد ساختارمند: کتاب یک روش سیستماتیک را برای توضیح هر واژه دنبال میکند که شامل معنای اساسی، معانی اشتقاقی و کاربرد آن در آیات قرآن است.
- استناد مستدل: معانی ارائهشده با استناد به آیات قرآن کریم (با ذکر سوره و شماره آیه) همراه است. همچنین در مقدمه به ارائه فهرست منابع در پایان کتاب اشاره شده است.
- دقت به ظرایف زبانی: به جنبههای چندمعنایی (چندمعنایی بودن واژه)، تحول معنایی و جنبههای صرفی و نحوی توجه ویژهای شده است.
- تمرکز بر بافتار: بر درک کلمات در بافتار «مناسب و طبیعی» آنها برای رسیدن به فهم حقیقی تأکید میشود.
گزارش محتوا
در بخش مقدمه، نویسنده به اهمیت بنیادین درک کاربردها و ترکیبات واژگان در هر زبانی، بهویژه در زبان عربی و قرآن کریم، اشاره میکند. او بیان میدارد که بسیاری از کلمات قرآن دارای معانی متعدد (چندمعنایی) هستند و در طول زمان دچار تحولات معنایی شدهاند. ازاینرو، برای رسیدن به درک صحیح و حقیقی از متن قرآن، لازم است که هر واژه در بستر مناسب خود بررسی شود و به تمامی جوانب معنایی و تاریخی آن توجه گردد[۱].
روش و شرح واژگان در این کتاب، بر اساس موارد زیر میباشد:
- تنظیم واژگان قرآن بر اساس ریشههای اصلی کلمات، مانند فعل یا مصدر.
- ذکر مشتقات هر کلمه همراه با شرح آنها.
- شرح تمامی معانی یک کلمه در صورت چندمعنایی بودن آن.
- ارائه صیغههای فعلی (ماضی، مضارع و امر) و سایر اشکال دستوری (اسم فاعل، اسم مفعول).
- پرداختن به کلمات متشابه در نگارش، اما متفاوت در معنی.
- اختصار در ترجمه یا توضیح برخی موارد برای جلوگیری از طولانی شدن کتاب.
- ذکر صورتهای مفرد و جمع کلمات در صورت لزوم.
- آوردن آیات قرآن بهعنوان شاهد مثال برای کاربرد کلمه.
- توضیح کلماتی که ترجمه ساده آنها حق مطلب را ادا نمیکند.
- پرداختن به جنبههای صرفی، نحوی و بلاغی برای شفافسازی بیشتر.
- اشاره به کلماتی که میان مفسران اختلاف نظر در مورد معنی آنها وجود دارد.
- جامعیت در شرح و بررسی تمامی واژگان قرآن، شامل تمامی معانی و اشکال.
- ارجاع منابع به فهرست پایانی کتاب برای پرهیز از تکرار در متن[۲].
یکی از ویژگیهای مهم کتاب، توجه و بررسی واژگان دخیل قرآن کریم است که در این مورد، توجه به نکات زیر، حائز اهمیت است:
- وجود واژگان دخیل: باوجود اینکه قرآن به زبان عربی نازل شده است، برخی از محققان معتقدند کلماتی با ریشه غیر عربی در آن وجود دارد. این امر به دلیل تعامل زبان عربی با سایر زبانها در زمان نزول قرآن است.
- دیدگاههای مختلف: در مورد وجود واژگان دخیل در قرآن، دو دیدگاه اصلی مطرح است؛ برخی مانند امام شافعی وجود کلمات غیر عربی را در قرآن نفی میکنند و آن را صرفاً عربی میدانند؛ درحالیکه برخی دیگر مانند سیوطی، فهرست بلندبالایی از واژگان با ریشههای خارجی را ارائه کردهاند.
- نمونههایی از واژگان دخیل: کتاب به ارائه مثالهایی از کلماتی میپردازد که گمان میرود ریشه غیر عربی دارند؛ از جمله کلماتی با ریشههای فارسی، سریانی، یونانی، رومی و عبری؛ برای مثال، کلماتی مانند «مشکات»، «سجل»، «طور» و «قسطاس» بهعنوان نمونههایی از واژگان دخیل ذکر شدهاند.
- تبیین هدف از ذکر: این بخش به خواننده کمک میکند تا دیدگاههای مختلف را درک کرده و با نحوه ورود این کلمات به زبان عربی آشنا شود و در نهایت به فهم عمیقتری از پیام قرآنی دست یابد[۳].
واژهنامه الفبایی: بخش اصلی کتاب، شامل فهرست الفبایی واژگان قرآن کریم است که معمولاً بر اساس ریشه کلمه تنظیم شدهاند. هر مدخل واژگانی (مانند آب، ابراهیم، اذان، انس، اول) شامل اطلاعات زیر است:
- معنا و کاربرد: معانی اصلی و کاربردهای واژه در قرآن.
- آیات قرآن: ارائه آیات مرتبط با ذکر شماره سوره و آیه.
- اشکال صرفی: ذکر اشکال دستوری مختلف (مانند مفرد، جمع، صیغههای فعل و اسم).
- توضیحات بافتاری: توضیحات تفصیلی از ظرایف معنایی واژه در بافتارهای خاص قرآنی و تمایز آن از کلمات مشابه.
- کلمات مشتق: ذکر کلمات دیگر مشتقشده از ریشه اصلی و توضیح آنها.
- یادداشتهای علمی: در برخی موارد، اشاره به تفسیرهای مختلف یا نکات زبانی از سوی علمای برجسته نیز وجود دارد[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.