قواعد صرف و نحو و روش تجزیه و ترکیب
قواعد صرف و نحو و روش تجزیه و ترکیب، اثر سید محمدجواد ذهنی تهرانی (1326-1381ش)، فقیه، نویسنده، مدرس و مترجم است. این کتاب به بررسی جامع و کاربردی قواعد صرف و نحو زبان عربی و روش اجرای آنها در مورد واژهها و جملهها میپردازد و بهعنوان یک مرجع آموزشی برای دانشجویان و علاقهمندان به ادبیات عرب تدوین شده است.
| قواعد صرف و نحو و روش تجزیه و ترکیب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ذهنی تهرانی، محمد جواد (نويسنده) |
| ناشر | شعبه معارف |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1371ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| زبان | عربی - فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ذ9ق9 6203 PJ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهمیت کتاب
اهمیت این کتاب را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:
- جامعیت و کاربردی بودن: کتاب تلاش میکند تا قواعد صرف و نحو را بهصورت جامع و همراه با روشهای تجزیه و ترکیب ارائه دهد، که آن را برای یادگیری عملی این قواعد مفید میسازد.
- سهولت فهم: نویسنده با توجه به نیازهای دانشجویان، سعی در ارائه مطالب به شیوهای روان و قابل فهم داشته است، تا از پیچیدگیهای غیر ضروری پرهیز شود.
- مبتنی بر اصول دینی: این اثر قواعد صرف و نحو را با تأکید بر آیات قرآنی و احادیث معصومین(ع) تشریح میکند، که از نظر محتوایی به عمق و غنای آن میافزاید.
ساختار
کتاب، نخست، قواعد صرف و نحو را بهصورت خلاصه و روان و دستهبندیشده بیان کرده و سپس از باب نمونه آنها را بر روی پارهای از آیات و روایات اجرا نموده است.
سبک نگارش
- وضوح و دستهبندی: مطالب بهصورت منظم و دستهبندیشده ارائه شده است.
- مثالهای کاربردی: برای هر قاعده، مثالهای فراوانی آورده شده تا فهم مطلب برای خواننده آسانتر گردد.
- تبصره و توضیحات تکمیلی: در بسیاری از موارد، نکاتی تحت عنوان «تبصره» برای توضیح بیشتر یا بیان استثنائات و جزئیات اضافه شده است که به افزایش دقت و عمق مطالب کمک میکند.
- پرهیز از حشو: نویسنده تلاش کرده تا قواعد را بدون حشو و تفصیلات غیر ضروری که ممکن است خواننده را خسته کند، ارائه دهد و به مهمترین نکات بپردازد.
- تکیه بر اصول متقن: مطالب بر اساس قواعد استوار و مورد اتفاق علمای صرف و نحو تدوین شده است.
گزارش محتوا
کتاب با معرفی کلی "صوت" و "لفظ" آغاز میشود و سپس "لفظ مستعمل" را به سه بخش اصلی "اسم"، "فعل" و "حرف" تقسیم میکند. در این بخش، تعریف دقیقی از هریک ارائه شده و روشهای تشخیص و ویژگیهای اختصاصی هرکدام بهتفصیل بیان میگردد[۱].
بخش مربوط به اسم بهطور جامع به بررسی این نوع کلمه میپردازد. ابتدا، هفده ویژگی منحصربهفرد اسمها همراه با مثالهای متعدد شرح داده میشود[۲]. سپس اسمها از جنبههای مختلفی طبقهبندی میشوند، از جمله: معرفه و نکره بودن[۳]، منسوب و غیر منسوب بودن[۴]، صحیح الآخر و معتل الآخر بودن[۵]، جامد و مشتق بودن[۶] و...
در ادامه، فعل و اقسام آن بررسی میشود. فعلها بر اساس زمان (ماضی، مضارع و امر)، نوع دلالت (انشا و اخبار)، اعراب و عدم اعراب (معرب و مبنی)، اصالت و فرعیت (جامد و مشتق)، تصرف و عدم تصرف (متصرف و غیر متصرف)، عموم و خصوص (عام و خاص) و... طبقهبندی میگردند. بخش مفصلی به ابواب ثلاثی مجرد و مزید و ابواب رباعی و همچنین صرف افعال ماضی، مضارع، امر و نهی اختصاص دارد. احکام مربوط به فعلهای خاص مانند افعال مدح و ذم، افعال تعجب، فعل تام و ناقص و معلوم و مجهول نیز در این بخش ارائه شده است[۷].
در بخش مربوط به حرف، ابتدا به ویژگی منحصربهفرد حروف اشاره و سپس به شرح و تفصیل معانی و کاربردهای متنوع حروف مختلف در زبان عربی پرداخته میشود. این حروف شامل حروف جر، حروف عطف و دیگر حروف پرکاربرد، مانند: "ان"، "ال"، "اما"، "ای"، "حتی"، "فی" و "ما" و بسیاری دیگر میشود. برای هر حرف، معانی مختلف آن و مثالهای متناسب با کاربردهایش ارائه شده است، که نشاندهنده گستردگی نقش حروف در ساختار معنایی جملات عربی است[۸].
مبحث قواعد مربوط به ترکیب (نحو)، با تعریف اعراب و بنا آغاز میشود. در این بخش، اقسام اسم معرب (مرفوع، منصوب، مجرور) و انواع فاعل و نائب فاعل و همچنین مبتدا و خبر و احکام مرتبط با آنها بهدقت تشریح شده است. سپس، بهتفصیل به انواع منصوبات، شامل: مفعولبه، مفعول مطلق، مفعولله، مفعولمعه، مفعولفیه، منصوب به نزع خافض، حال و تمییز پرداخته میشود. مباحث مربوط به مستثنی (استثنا) و منادی (ندا) نیز بهطور جداگانه بررسی شده است. در نهایت، بخش توابع (صفت، عطف بیان، تأکید، بدل و عطف به حروف) و جملهها و انواع آنها (عامله، غیر عامله، حالیه، مستأنفه و غیره) و قواعد مربوط به جایگاه اعرابی جملات، تکمیلکننده مباحث نحوی کتاب است[۹].
پانویس
منابع مقاله
متن کتاب.