الأزهية في علم الحروف
الأزهية في علم الحروف، اثر علی بن محمد نحوی هروی (370 ق/981م -415ق/1024م)، دانشمند لغوی، نحوی و ادیب، از اولین کتابهایی است که بهصورت مفصل به حروف و کاربرد آنها پرداخته است[۱].
| الأزهية في علم الحروف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | هروی، علی بن محمد (نويسنده) ملوحی، عبدالمعین (محقق) |
| ناشر | مجمع اللغة العربیة |
| مکان نشر | سوریه - دمشق |
| سال نشر | 1413ق - 1993م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | زبان عربی, -- نحو |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJ ۶۱۵۱/ه۴الف۴ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نام کتاب
این کتاب به نامهای دیگر نیز ثبت شده است:
- الأزهية في العوامل و الحروف؛
- الأزهية في الحروف[۲].
انگیزه نگارش
جمعآوری و تکمیل ابوابی از نحو که در کتاب «ذخائر» بهطور پراکنده آمده است[۳].
ارزش علمی کتاب
ارزش علمی این کتاب در چهار چیز خلاصه میشود:
- نویسنده و دورهای که در آن میزیسته است. هروی در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم دست به تألیف این کتاب زد. در این دوره، نزاع بین مدرسه بصره و کوفه به پایان رسیده و نحو جایگاه مستحکمتری پیدا کرده بود. وی نظرات مدرسه کوفه و بصره را بررسی میکند، بیآنکه خود را به مدرسه خاصی وابسته سازد.
- نویسنده در این کتاب تمام عوامل نحوی را تا آنجا که ممکن بوده، بررسی کرده است.
- روشی که نویسنده در ارائه بحثها انتخاب میکند و عوامل را بهدقت تقسیمبندی میکند و برای هرکدام مثالهای متنوعی میآورد؛ بهگونهای که میتوان ادعا کرد که روش و دقت وی از روش و دقت ابن هشام با وجود اختلاف زمانی بین آنها بهتر است. وی شیوهای آموزشی را برای تدوین مطالب این کتاب انتخاب کرده است؛ یعنی برای توضیح یک قاعده نحوی، ابتدا چند مثال ساده و تعلیمی را مطرح میکند و بعد از آن شواهد فنی و اصلی را ذکر مینماید.
- شواهد نحوی بسیاری که در کتب دیگر ذکر نشده است.
در کنار این موارد که وجود آن در هر کتاب نحوی بر غنای آن میافزاید، سخنان بزرگان علم و ادب، به بهترین وجه میتواند جایگاه و ارزش یک نویسنده و کتاب او را مشخص کند. در مورد هروی و کتابش سخن یاقوت حموی بهنحو احسن ارزش و جایگاه این کتاب را روشن میکند. یاقوت به این شکل از او و کتبش یاد میکند: هروی کتابهای مختلفی را در زمینه نحو نوشته است. یکی از آنها کتاب الذخائر في النحو در جهار جلد است. کتاب دیگر او الأزهية در زمینه عوامل و حروف است. این دو کتاب از کتابهای معتبر و ارزشمند هستند که نویسنده در آنها بهخوبی فضل و علم خود را آشکار کرده است[۴].
روش و محتوا
شیوه هروی در این کتاب به این شکل است:
- خود را مقید به ذکر همه قرائات نمیکند. نیز در بسیاری از موارد نام آنها را نمیآورد.
- اصطلاحات نحویای که بهکار میبرد، بیشتر شبیه اصطلاحات مدرسه کوفه است.
- با بررسی کتاب درمییابیم که آرای نحوی او از آرای نحویان دیگر فاصله دارد و با این رویکرد بر ما معلوم میشود که او برای خود دیدگاههای نحوی خاصی دارد.
- بیان آرا و اختلاف نحویان در مورد معنای حرف یا درباره یک شاهد.
- تفسیر آیات قرآنی و ذکر قرائات قرآنی که مؤید معنایی از معانی حروف یا یک حکم نحوی است.
- توضیح معنای کلماتی که در کتاب ذکر کرده است.
- استشهاد به قرآن، شعر، حدیث نبوی و کلام فصیح عرب.
- هروی در این کتاب، افزون بر بحث از حروف، از بعضی اسمها مانند «غیر» و فعلها مانند «لیس» نیز سخن به میان آورده است.
- توضیح مختصری در مورد شاعرانی که شواهدی از آنان نقل کرده است[۵].
- لغات مشکل و مبهمی که در شواهد شعری وجود دارد، توسط نویسنده شرح شده است و این باعث سهولت فهم مطالب شده است.
- در میان شواهد کتاب، بیشترین سهم از آن شعر و بعد از آن آیات قرآنی است و کمترین درصد از آن حدیث است[۶].