منهاج البیان في ما یستعمله الإنسان
| منهاج البیان في ما یستعمله الإنسان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن جزله، یحیی بن عیسی (نويسنده)
بدوی، محمود مهدی (محقق) حفیان، فیصل (مراجعه) |
| ناشر | جامعة الدول العربية. المنظمة العربیة للتربیة و الثقافة و العلوم. معهد المخطوطات العربیة |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1431ق - 2010م |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| موضوع | متون قدیمی تا قرن ۱۴ق داروشناسی,متون قدیمی تا قرن ۱۴ق پزشکی اسلامی,متون قدیمی تا قرن ۱۴ق گیاهان دارویی,متون قدیمی تا قرن ۱۴ق پزشکی سنتی,متون قدیمی تا قرن ۱۴ق مواد غذایی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R ۱۲۸/۳/الف۲/م۸ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
منهاج البيان في ما يستعملها الإنسان، اثر اِبْنِ جَزْله، یحیی بن عیسی بن جزله، ابوعلی شرفالدین بغدادی (متوفای 493ق/1100م)، پزشک و داروشناس، به زبان عربی در موضوع داروشناسی است.
جایگاه منهاج
منهاج، کتابی است در داروشناسی، شامل ادویه مفرده و مرکّبه و اغذیه و اشربه و شیوه اختلاط و امتزاج آنها که بهترتیب حروف الفبا تنظیم شده است. ابن جزله در تألیف این کتاب از آثار پیشینیان، از جمله بقراط، دیسقوریدس، روفوس، اوریباز، ابوبکر محمد بن زکریاى رازى (251-313 ق) و علی بن عباس مجوسی(318-384ق)، سود جسته است. ابن بیطار(متوفی 646ق)، داروشناس نامآور سده 7ق/13م، کتاب «الإبانة و الإعلام بما في المنهاج من الخلل و الأوهام» را در نقد کتاب ابن جزله نوشته است، اما در سده 5ق، کتابی در داروشناسی از لحاظ وسعت قابل مقایسه با منهاج نیست. این کتاب باوجود داشتن اشکالاتی چند، از نظر برخی ترکیبات غذایی که در کتابهای دیگر بهندرت میتوان پیدا کرد، از اهمیت بسیاری برخوردار است. نسخههای خطی آن در کتابخانههای متعددی مانند تهران، دمشق، مونیخ، لیدن، پاریس، لندن و استانبول موجود است [۱].
منهاج از کتابهای اصلی موضوع خود، در کنار فردوس الحكمة ابن ربن طبری(حدود 157-260ق)، الحاوي في الطب ابوبکر محمد بن زکریاى رازى (251-313 ق)، قانون ابن سینا (۳۷۰-۴۲۸ق)،الجامع ابن بیطار(متوفی 646ق)،الشامل ابن نفیس (607-687ق) و تذكرة أولي الألباب داود انطاکی (1007 یا 1008ق/1598 یا 1599م) میباشد و تأثیر بسزایی در تحول داروشناسی داشته است [۲].
منهاج، اولین کتابی است که پزشکی را از داروسازی جدا کرده است و بین انواع داروها و اغذیه مفرده و مرکبه جمع کرده است [۳].
تاریخ تألیف
تاریخ تألیف کتاب مشخص نیست، اما آنچه قطعی است این است که بعد از کتاب «تقويم الأبدان» نوشته شده است و نویسنده آن را به المقتدیبالله اهدا کرده است [۴].
ساختار و محتوا
محقق در مقدمه خود به شرح زندگی و شخصیت علمی و جایگاه مصنف و آثار وی و روش کتاب منهاج، اصطلاحات داروشناسی، شیوه تحقیق و نسخههای خطی کتاب پرداخته است.
ابن جزله کتاب را در دو قسم تنظیم کرده است. قسم اول در توضیح روش و محتوای کتاب و مقدمه علمی، شامل شانزده فصل و قسم دوم در مفردات ادویه مفرده و مرکّبه و اغذیه و اشربه و شیوه اختلاط و امتزاج آنهاست که بهترتیب حروف الفبا در 2448 مورد ارائه شده است.
ترجمه منهاج البيان
سه ترجمه از کتاب گزارش شده است.
آقابزرگ به نسخههایی از ترجمه فارسی آن اشاره کرده و ترجمه فرانسوی آن نیز موجود است [۵].
ترجمه انگلیسی کتاب نیز در سال 1532م، ارائه شده است [۶].
چاپ اول ترجمه فارسی با نثر کهن، نیز توسط میرهاشم محدث از انتشارات سفیر اردهال، به سال 1397 در تهران، تقدیم پژوهشگران شده است.
فهرستهای منهاج
فهرست منابع در ابتدای کتاب و فهرستهای «منابع و مصادر»، «گیاهان و داروهای مشتق از آنها»، «حیوانات و داروهای مشتق از آنها»، «معادن و سنگها و داروهای مشتق از آنها»، «داروهای مرکب»، «اغذیه»، «بیماریها»، «اصطلاحات دارویی»، «اعلام»، «کتابها» و «اماکن و شهرها و سرزمینها» در پایان کتاب برای استفاده آسان از مطالب، فراهم آمده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- دیانت، اکبر، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.