شرح التصريف (ابوالقاسم ثمانینی)
| شرح التصريف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ثمانيني، عمر بن ثابت (نويسنده)
ابن جنی، عثمان بن جنی (نویسنده) بعیمی، ابراهیم بن سلیمان (محقق) |
| عنوانهای دیگر | التصریف الملوکي. شرح |
| سال نشر | 1419ق - 1999م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | زبان عربي -- صرف |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJ 6131/ث84ش |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شرح التصريف، از آثار ادیب و نحوی قرن پنجم هجری قمری، ابوالقاسم عمر بن ثابت ثمانینی (متوفای 443ق)، است که توضیحاتی را درباره مباحث کتاب التصريف الملوكي تألیف صرفی، نحوی و لغوی قرن چهارم هجری قمری، ابوالفتح عثمان بن عبدالله جنى موصلى، مشهور به ابن جنی (321-392ق)، بیان میکند. پژوهشگر معاصر، ابراهیم بن سلیمان بعیمی، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و مقدمه و تعلیقاتی ارزشمند را بر آن افزوده و شخصیت و آثار ابوالقاسم ثمانینی و ابوالفتح بن جنی و بهخصوص ویژگیها و روش اثر حاضر را شناسانده است.
هدف و روش
- شارح مقدمه روشی ندارد، ولی در پایان کتاب، آمده است: در این اثر مختصر، مطالبی درباره دانش تصریف آوردم که با آن میتوان به سایر مباحث دست یافت و با همین نکتهها میشود بر آنچه نگفتهام، مسلّط شد[۱].
- مقدمه مفصل ابراهیم بن سلیمان بعیمی انصافا ستودنی و بسیار سودمند است. او شرح حاضر را از جنبه روششناسی با دقت و تفصیل معرفی کرده و از جمله با شرح ابن یعیش مقایسه کرده و بهعنوان مثال نوشته است: هرچند حجم هر دو شرح تقریبا یکسان است، ولی ابن یعیش مقدمه 17 سطری ابن جنی را در 100 صفحه شرح کرده، ولی ثمانینی فقط 14 صفحه را به توضیح آن اختصاص داده است[۲].
ساختار و محتوا
- ابوالقاسم ثمانینی، کتاب التصريف الملوكی را شرح میدهد و تبویب و ترتیب ابوالفتح بن جنی را مراعات میکند و استشهادهای او را میآورد، ولی هیچ اشارهای به این مطلب نمیکند؛ بهصورتی که خواننده عادی نمیتواند متن را از شرح جدا کند. روش مزجی ثمانینی برخلاف روش تفکیکی ابن یعیش است[۳].
- برخی از مباحث مهمّ کتاب عبارت است از: تقسیم کلمه به اسم و فعل و حرف و تبیین وزن نداشتن حرف، حروف اصلی و زائد در وزن افعال و اسامی، حذف قیاسی و سماعی، اعلال با ساکن کردن حرف متحرک و قوانین مفید در تصریف.
نمونه مباحث
- بدان: هنگامی که واو و یاء در یک کلمه یا دو کلمه جمع شود و حرف قبل از یکی از آن دو (واو و یاء) ساکن باشد، واو تبدیل به یاء میشود و یای اول در دوم ادغام میگردد... [۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.