الناسخ و المنسوخ من كتاب الله عز و جل

الناسخ و المنسوخ من كتاب الله عزّ و جلّ، از آثار قرائت‌شناس، مفسر و محدث بغدادی قرن چهارم و پنجم هجری قمری، ابو القاسم هبةالله بن سلامة بن نصر (متوفای 410ق)، است که به بررسی مسئله مهمّ «نسخ» و «ناسخ و منسوخ» می‌پردازد و آیات نسخ‌کننده و نسخ‌شده را در قرآن حکیم مشخص می‌کند. پژوهشگران معاصر، زهیر شاویش و محمد کنعان، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و مقدمه و تعلیقاتی ارزشمند را بر آن افزوده و شخصیت و آثار ابوالقاسم هبةالله بن سلامة بن نصر و به‌خصوص ویژگی‌ها و روش اثر حاضر را شناسانده است.

الناسخ و المنسوخ من كتاب الله عز و جل
پدیدآوران	ابن سلامه، هبه‎ الله بن سلامه (نويسنده) شاویش، زهیر (محقق) کنعان، محمد (محقق)
ناشر	المکتب الإسلامي
مکان نشر	سوریه - دمشق ** لبنان - بیروت
سال نشر	1404ق - 1984م
چاپ	1
موضوع	قرآن - ناسخ و منسوخ
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP ۸۵ /۲‬/‮الف‬۲،ن۲‬
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• نویسنده با تأکید بر اهمیت شناخت «ناسخ و منسوخ»، افزوده است: ازآنجاکه دیدم مفسران وارد این بحث شدند و مسائل را با هم مخلوط کردند و حقّ مطلب را بیان نکردند، این کتاب را تألیف کردم تا مسائل نسخ را به علاقه‌مندان آموزش بدهم و تذکره و یادآوری برای اندیشوران باشد.
• محققان با اشاره به وجود نسخ در قرآن و حکمت آن و اهتمام بسیاری از اندیشمندان به تفکیک ناسخ از منسوخ، افزوده‌اند:

1. اثر حاضر هرچند مختصر است، ولی در این باب یا فنّ، از منابع مهمّ و اصول، شمرده می‌شود؛ زیرا سخنان پیشینیان را جمع کرده و به تصحیح پندارهای آنان پرداخته است.
2. این کتاب قبلا در ذیل أسباب النزول، تألیف ابوالحسن علی بن احمد واحدی نیشابوری، به‌صورت ناقص و بدون تحقیق در سال 1316ق، منتشر شد و بعد نسخه خطی متقن و خوب آن را یافتیم و لازم دیدیم به تصحیح و تحقیقش اقدام کنیم....

ساختار و محتوا

• نویسنده، این اثر را در 8 باب به‌ترتیب ذیل سامان داده است:

1. معنای لغوی و اصطلاحی و انواع «ناسخ و منسوخ»؛
2. اسامی سوره‌هایی که ناسخ در آنها وارد شده است؛
3. اسامی سوره‌هایی که منسوخ در آنها وارد شده است؛
4. اسامی سوره‌هایی که «ناسخ و منسوخ» در آنها وارد شده است؛
5. اختلاف مفسران درباره منسوخ؛
6. انکار خدا بر «ملحدان و مخالفان با نسخ»؛
7. نسخ متوالی؛
8. «ناسخ و منسوخ» بر اساس نظم قرآن.

نمونه مباحث

• سوره یوسف(ع) در مکه نازل شد و در آن، ناسخ و منسوخی نیست.
• سوره قدر در مدینه نازل شد و از محکمات است و ناسخ و منسوخی در آن نیست.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.