دائرة‌المعارف الحسینیة؛ المدخل إلی الشعر الأردوي

دائرة المعارف الحسینیة؛ المدخل إلی الشعر الأردوي، کتابی است از مجموعه «دائرةالمعارف الحسينية»، تألیف محمدصادق محمد الکرباسی (متولد 1366ق، در کربلا)، پژوهشگر و نویسنده برجسته در مطالعات اسلامی. این کتاب، مقدمه‌ای بر شعر اردوست که به ریشه‌ها، تاریخ، تحول، واژگان دخیل و انواع ادبیات اردو می‌پردازد و بر ارتباط آن با موضوع امام حسین(ع) تمرکز دارد.

دائرة المعارف الحسینیة
پدیدآوران	کرباسی، محمدصادق (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	المدخل إلی الشعر الأردوي
ناشر	المرکز الحسيني للدراسات
مکان نشر	انگلیس - لندن
سال نشر	1430ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ش.123 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

نویسنده در این اثر، قصد دارد به پرسش‌های اساسی درباره خود شعر اردو، از جمله منشأ، ویژگی‌ها، وزن‌ها و ارتباط آن با شعر عربی و فارسی پاسخ دهد. تألیف این اثر، بخشی از یک پروژه علمی گسترده و مهم است که نویسنده با جدیت به آن اهتمام ورزیده است.

اهمیت کتاب

این کتاب نقش محوری آرمان حسینی و روایت امام حسین(ع) را در شکل‌گیری ادبیات اردو، به‌خصوص در فرم‌هایی مانند «مرثیه»، برجسته ساخته و به تحلیل دقیق و عمیق زبان اردو، شامل ریشه‌های زبانی (عربی، فارسی، هندوستانی و سایر زبان‌ها)، توسعه تاریخی و بحور عروضی (وزن‌های شعری ویژه) آن می‌پردازد.

ساختار

کتاب با مقدمه کوتاهی از ناشر آغاز شده و مطالب، دارای بخش‌های اصلی متعددی از جمله «ریشه زبان اردو»، «تاریخ و تحول آن»، «اصول زبان اردو»، «خصوصیات حروف هجایی»، «واژگان دخیل»، «انواع ادبی» و «بحور شعری اردو» است که هریک به جنبه‌ای خاص از زبان و ادبیات اردو می‌پردازد.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر، بر تمرکز مطالب کتاب بر ارتباط شعر اردو با امام حسین(ع) و رویکرد جامع و آکادمیک به تاریخ، اشکال و اوزان زبان تأکید شده است.

به‌منظور آشنایی بیشتر با کتاب، به محتوای برخی از مهم‌ترین بخش‌های آن، اشاره می‌شود: أصول اللغة الأردوية: این قسمت، ریشه‌های زبانی متنوع اردو را مورد تحلیل قرار می‌دهد و توضیح می‌دهد که این زبان از عناصر زبان‌های هندی (مانند هندی و هندوستانی)، ترکی، عربی، فارسی و سانسکریت تشکیل شده است. همچنین، تأثیرات فرهنگ اسلامی، بودایی و هندو بر ساختار و واژگان آن نیز برجسته شده است.

خصوصيات الحروف الهجائية: در این بخش، یک جدول تفصیلی از الفبای اردو به‌همراه توضیحات مربوط به هر حرف ارائه شده است. تفاوت‌ها و شباهت‌های این حروف با خط عربی و فارسی تشریح شده و ویژگی‌های خاص حروف اردو و قواعد کاربرد آن‌ها، از جمله تلفظ و موقعیت در کلمه، بیان گردیده است.

أدب الأردوي/ألوان من الأدب: این بخش، به معرفی و شرح انواع مختلف قالب‌های شعری در ادبیات اردو می‌پردازد. قالب‌هایی چون «حمد»، «نعت»، «منقبت»، «مرثیه»، «نوحه»، «غزل»، «قصیده»، «مثنوی»، «رباعی»، «قطعه»، «مسدس»، «مخمس»، «هجو» و «نظم» توضیح داده شده‌ است؛ به‌ویژه بر ارتباط عمیق «منقبت»، «سلام»، «نوحه» و «مرثیه» با آرمان حسینی تأکید شده است؛ به‌طوری‌که این قالب‌ها به‌صورت ویژه به امام حسین(ع) اختصاص یافته ‌است.

أدباء لهم دور في أدب الأردوي: در این قسمت، نویسندگانی که نقشی در ادبیات اردو دارند، در دوران قطب‌شاهیان، عادل‌شاهیان، مغول، پادشاهان اوده، دوران استعمار، دوران مدرن و دوران معاصر، معرفی شده‌اند.

الأدب الأردوي والحسيني: این قسمت، به بررسی دقیق نقش واقعه کربلا و شخصیت امام حسین(ع) در ادبیات اردو می‌پردازد. این بخش، توضیح می‌دهد که چگونه «مرثیه» به‌عنوان یک ژانر و گونه شعری بنیادی در اردو، برای بیان عمیق‌ترین احساسات و آرمان‌های مرتبط با نهضت حسینی شکل گرفته و تکامل یافته است. این نوع و گونه، به کانون اصلی شعر اردو برای تجلیل از امام حسین(ع) و یارانش تبدیل شده است.

البحور في الشعر الأردوي: این بخش، به نظام عروضی شعر اردو اختصاص دارد و آن را با اوزان شعر عربی و فارسی مقایسه می‌کند. انواع "تفعیلات" (پایه‌های عروضی) و ترکیب آن‌ها که "بحور" (وزن‌های شعری) مختلف را تشکیل می‌دهند، با ارائه مثال‌ها و قواعد کاربردی آن‌ها، به‌تفصیل شرح داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.