تسمية مشايخ أبي‌عبدالرحمن أحمد بن شعيب بن علي النسائي الذين سمع منهم و ذكر المدلسين و غير ذلك من الفوائد

تسمية مشايخ أبي‌عبدالرحمن أحمد بن شعيب بن علي النسائي الذين سمع منهم و ذكر المدلسين و غير ذلك من الفوائد، تألیف ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب بن علی نسایی (۲۱۵-۳۰۳ق)، در معرفی شیوخ خویش و راویان مدلس و فواید دیگر است.

تسمیة مشایخ أبي ‌عبد الرحمن أحمد بن شعیب‌ بن علي النسائي الذین سمع منهم و ذکر المدلسین ( و غیر ذالک من الفوائد)
پدیدآوران	نسائی، احمد بن علی (نويسنده) عونی، شریف حاتم (مصحح)
ناشر	دار روافد للطباعة و النشر و التوزیع (حذفی 17022)
مکان نشر	عربستان - مکه مکرمه
سال نشر	1423ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ن5ت5 114/5 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اهمیت کتاب

این کتاب، به دلیل اهمیت شناخت شیوخ و محدثین بزرگ و همچنین احکام رجالی امام نسایی درباره راویان، بسیار ارزشمند تلقی می‌شود و یک منبع دست اول برای شناخت اساتید یکی از مهم‌ترین مؤلفان کتب شش‌گانه حدیث (صحاح ستّه) است.

هدف و روش

هدف اصلی مؤلف در این کتاب، فهرست‌کردن شیوخ (استادان) خود است که وی مستقیماً از آن‌ها حدیث شنیده است. همچنین ارائه جرح و تعدیل (نقد و بررسی راویان) است. یکی از جنبه‌های مهم روش نسایی در این کتاب، ارائه قضاوت‌ها و احکام رجالی خود درباره بسیاری از این شیوخ است که برای فهم جایگاه هر راوی در علم حدیث بسیار مهم است. همچنین روش وی در این کتاب بر پایه فهرست‌برداری منظم از استادان خود، ارزیابی رجالی آن‌ها و شناسایی دقیق راویان مدلس استوار است؛ تا صحت و سقم احادیثی که از آن‌ها روایت می‌کند، مشخص شود. او وضعیت روایی استادانش را با عباراتی مانند «ثقة» (مورد اطمینان)، «صدوق» (بسیار راستگو)، «لا بأس به» (اشکالی در او نیست) و مانند آن مشخص می‌کند. این نشان‌دهنده دقت وی در معرفی منابع حدیثی خود است و این قضاوت‌های رجالی از سوی امام نسایی، که خود از پیشوایان این علم محسوب می‌شود و از ائمه بزرگ جرح و تعدیل بشمار می‌رود، از ارزش علمی بالایی برخوردار است.

ساختار و محتوا

• اجمالا می‌توان گفت: این مجموعه، مشتمل بر دو کتاب از نسایی است که در آغاز هرکدام، محقق (شریف حاتم بن عارف عونی)، پژوهشی مفصل را پیرامون آن انجام داده است. پژوهش‌های محقق، شامل موارد زیر است: اثبات نسبت کتاب به نسایی، عنوان کتاب، تحقیق درباره نسخه کتاب و بیان روش و اهمیت آن، روش تحقیق، روش محقق در مورد ملحق (آنچه به کتاب اول ملحق شده است)، پژوهش دو اصل قابل اعتماد در اخراج کتاب دوم.
• محقق قبل از هرچیز، مقدمه‌ای را نگاشته و در آن، درباره دو رساله مهمی که اثر حاضر مشتمل بر آنهاست و بدین وسیله آنها را محفوظ داشته و احیا نموده است و نیز اهمیت این احیا و همچنین فعالیت‌هایی که پیرامون آن دو انجام داده، سخن گفته است.
• وی سپس به ترجمه مؤلف، همت گماشته و از نام، کنیه، لقب، مولد، سماع حدیث و سفر برای این کار، شیوخ مشهور وی، شاگردان، آثار، ستایش علما از او، وفات وی و مهم‌ترین مصادر ترجمه یاد کرده است.
• کتاب اول (تسمية مشايخ النسائي): این کتاب، مشتمل است بر معرفی شیوخ نسایی که وی مستقیماً از آن‌ها حدیث شنیده است.

در این بخش، نام‌های زیادی از شیوخ ذکر شده و وضعیت رجالی و گاهی تاریخ وفاتشان نیز آورده شده است. تعداد شیوخی که در متن اصلی این نسخه ذکر شده‌اند، 196 نفر است.

• پس از معرفی شیوخ یادشده، ایرادهای نسایی بر احمد بن صالح مصری و نام قاضیانی که به حدیث معروف بوده‌اند (نام هفت تن، همراه با اظهار نظر در مورد آنها)، گنجانده شده است.
• پس از مطالب مزبور، سه «ملحق»، ذکر شده به شرح زیر: # ملحق اول: این بخش، شامل معرفی آن دسته از شیوخ نسایی است که در روایت ابن بسام نبوده و ابن عساکر آنها را در «المعجم المشتمل» ذکر نموده یا ضیاء مقدسی آنان را در «الأوهام» آورده است. تعداد شیوخ افزوده شده در این بخش، ۲۵۱ نفر است.

1. ملحق دوم: این بخش به معرفی شیوخی اختصاص دارد که نه در تسمیه شیوخ نسایی آمده‌اند و نه ابن عساکر یا ضیاء مقدسی از آنها یاد کرده است. تعداد این شیوخ دوازده‌تا است.
2. ملحق سوم: این بخش، به ذکر شیوخی می‌پردازد که در ذکر نام آن‌ها اشتباه یا تصحیفی رخ داده است. در این بخش، ۸ مورد ذکر شده است.

• کتاب دوم (ذكر المدلسين): این بخش، مشتمل است بر:

1. متن تحقیق‌شده کتاب: در این بخش، به معرفی افرادی که در روایت تدلیس می‌کرده‌اند، پرداخته شده است؛ اینان هجده نفرند.
2. ملحق: شامل رواتی است که نقل شده نسایی، آنها را مدلس دانسته، ولی آنها را در کتاب مزبور یاد نکرده است. اینان فقط چهار نفرند که ابن حجر از نسایی نقل کرده که وی آنها را به تدلیس توصیف کرده است.
3. خاتمه: در این بخش، مهم‌ترین نتایج بحث ذکر شده است؛ نتایج مزبور عبارتند از:
   1. احیای دو کتاب اصلی که مفقود بوده‌اند؛
   2. عظمت کم‌نظیر امام نسایی در علوم سنت؛
   3. مشیخه نسایی، یکی از قدیمی‌ترین مشیخه‌ها با هدف جرح و تعدیل است؛
   4. مشیخه نسایی با روایات متعدد و مختلف (در تعداد شیوخ و عبارات جرح و تعدیل در مورد آنها) نقل شده است؛
   5. تعداد شیوخ کتاب اول، 196 است، ولی چون نسایی از سه‌تا از آنها سماع نکرده و از طرفی در شماره 173، نام دو تن از شیوخ نسایی آمده، لذا نسخه مزبور، مشتمل بر 194 تن از شیوخ نسایی است؛
   6. بقیه شیوخ نسایی که نه ابن عساکر از آنها یاد کرده و نه ضیاء، با همت محقق از دیگر آثار گردآوری شده و تعداد آنها به 263 شیخ رسیده است؛
   7. بنا بر آنچه گفته شد، تعداد شیوخ نسایی، به 457 شیخ رسیده است؛
   8. ابن عساکر، به احکام نسایی در مورد شیوخ خود توجه کرده و آنها را برای ما محفوظ داشته است؛
   9. نسایی برای گزینش شیوخی که خواسته از آنها روایت کند، دقت و کاوش زیادی کرده است؛
   10. نسایی تنها هفت تن از شیوخ خود را ضعیف دانسته است؛
   11. محقق، اوهام و تصحیفاتی را که در شیوخ نسایی واقع شده، ذکر کرده است؛
   12. نسخه کتاب اول، فواید مختلفی را در بر دارد (همان عناوین سه‌گانه ملحق به آخر آن)؛
   13. کتاب نسایی در مورد مدلسین، همان جزء صغیر وی درباره آنهاست که به این کتاب ملحق شده است؛
   14. کتاب ذکر مدلسین، مشتمل بر 18 مدلس است که 4 نفر هم که در کتاب مزبور نبوده، توسط محقق افزوده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.