الضياء

الضياء، اثری از ابومنذر سلمة بن مسلم بن ابراهیم عوتبی صحاری (متوفای قرن 6ق)، مورخ، نسب‌شناس، فقیه اصولی و متکلّم اباضی‌مذهب، در فقه است.

الضياء
پدیدآوران	عوتبی صحاری، سلمة بن مسلم (نويسنده) سالمی، عبد الله بن محمد (مقدمه‌نويس) بابزیز وارجلانی، سلیمان بن ابراهیم (محقق) با‌بزیز وارجلانی‌، داود بن‌ عمر (محقق) شریفی، مصطفی بن محمد (محقق)
ناشر	سلطنة عمان. وزارة الأوقاف و الشؤون الدینیة
مکان نشر	عمان
سال نشر	1436ق - 2015م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	23
کد کنگره	/ع9ض9 184/8 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اهمیت کتاب

کتاب «الضياء»، یک دائرة‌المعارف فقهی جامع است که شامل نظرات فقهی اباضیه و دیگر مذاهب اسلامی می‌باشد.گفته شده نویسنده در اواخر عمر خود، پس از گسترش منابع و تسلط بر اطلاعات و مهارت در تألیف، به تدوین کتاب پرداخته است. گفته شده است نگارش کتاب هم‌زمان با تألیف کتاب «الإبانة» بوده است؛ زیرا در هر دو کتاب ارجاعاتی به یکدیگر وجود دارد که نشان می‌دهد نویسنده مشغول تدوین این دو دانشنامه بر اساس یک طرح روشن و روشی دقیق در دوره‌ زمانی متداخل بوده است.

محتوای کتاب

نویسنده، کتاب را با ابوابی در علم، عقیده و اصول فقه آغاز کرده و سپس به موضوعات فقهی که اساس کتاب هستند، پرداخته است.

مباحث فقهی کتاب با موضوع اطعمه اهل کتاب، آغاز شده و پس از طرح بسیاری از ابواب فقه، مطالب با باب فرائض ارحام پایان یافته است.

ویژگی‌های کتاب

کتاب مملو از توضیحات لغوی است و این موضوع توسط نویسنده در مقدمه «الضياء» تصریح شده است که تمام الفاظ غریب و معانی عجیب ذکرشده در کتاب را توضیح داده، تا نیاز به مراجعه به سایر منابع مرتفع گردد. او همچنین به اصل موضوع کتاب که بر اساس آن تألیف شده است، اشاره کرده و هدف اصلی از آن را فقه دانسته است.

اهمیت کتاب موجب شده تا بسیاری از نوشته‌های فقهی اباضی به شکل گسترده مطالب خود را به آن مستند و از آن نقل قول کنند. کتاب «النور»، مختصر کتاب «الضياء»، تعلیقات بر باب عدد از الضياء و کتاب «ضياء الضياء»، از نوشته‌های مترتب بر کتاب یادشده هستند. همچنین برخورداری کتاب از مباحث عمیق و آراستگی ادبی آن که در حسن بیان و استحکام آن آشکار شده، به‌همراه توضیحاتی درباره اصطلاحات و ترتیب خوب مسائل و ابواب از ویژگی‌های اثر شمرده شده است. ‏

فعالیت‌های محقق

محقق، در تحقیق خویش به اختلاف عبارات نسخه‌های آن، در پاورقی اشاره کرده است. آدرس‌دهی آیات، بیان معنای برخی کلمات، معرفی برخی شخصیت‌ها، به‌‌همراه توضیحاتی پیرامون برخی مطالب کتاب، از دیگر کارهای محقق است.

منابع مقاله

1. متن کتاب.
2. شیبانی سلطان بن مبارک بن حمد، مقدمه کتاب «الأنساب»، اثر سلمة بن مسلم عوتبى، تحقیق: محمد احسان النص، چاپ چهارم، 1427ق/2006م.