تقييد المهمل و تمیيز المشكل

تقیید المهمل و تمییز المشکل کتابی است از ابوالحسین بن محمد غسانی جیانی(427- 498ق) در زمینه علوم حدیث (رجال).

تقييد المهمل و تمیيز المشكل
پدیدآوران	جیانی، حسین بن محمد (نويسنده) عمران، علی بن محمد (سایر) شمس، محمدعزیر ( سایر)
ناشر	دار روافد للطباعة و النشر و التوزیع (حذفی 17022)
مکان نشر	عربستان - مکه مکرمه
سال نشر	1421ق - 2000م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	/ج9ت7 115 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

این اثر از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که پیرامون صحیحین به نگارش درآمده و در آن درباره نام راویان، کنیه و نسب آنان سخن رفته است. ازآنجایی‌که کتاب در حقیقت چهار نوشته مستقل با عناوین خاص است، اطلاق نام یاد شده بر آن از باب نام‌گذاری کل به جزء دانسته شده است.گفته شده است با توجه به شواهد و قرائن موجود در کتاب نویسنده آن را در اواخر حیاتش یعنی بعد از 490 هجری قمری به رشته تحریر درآورده است.

انگیزه نگارش کتاب اجابت به درخواست یکی از علاقه‌مندان به صحیحین از نویسنده مبنی بر گردآوری نام، کنیه و نسب راویان از صحابه، تابعان و پس از آنان است که در دو صحیح بخاری و مسلم ذکر شده‌اند، به‌اضافه معرفی افرادی است که بخاری بدون ذکر نسب از آنان روایت کرده و.... است.

به جهت اهمیت کتاب برخی از عالمان مطالب آن را تلخیص و آن را مختصر کرده و بسیاری دیگر از آنان که در نوشته‌های خود پیرامون صحیحین یا یکی از آن دو سخن گفته‌اند؛ مانند فتح الباری، عمدة القاري، ارشاد الساری بر مطالب آن تکیه کرده‌اند.

کتاب در یک مقدمه و چهار قسم تنظیم شده است. هریک از اقسام کتابی جداگانه و با نامی مستقل است.

در مقدمه به سبب تالیف کتاب، روایاتی در باره ضبط و تقیید، به اضافه شرح حال بخاری و مسلم و مطالبی مرتبط با آنان پزداخته شده است.

قسم اول با عنوان «تقیید المهمل و تمییز المشکل» در دو نوع است: نخست در ثبت و ضبط نام‌ها و انساب همسان یا مشابه صحابه، تابعان و پس از تابعان است. مطالب آن بر اساس حروف الفبا مرتب و ذیل هر حرف مجموعه‌ای از نام‌ها آمده و در بابی به نام منحصربه‌فرد راویان پرداخته شده است. در ادامه مطالب انساب راویان در ذیل هر حرف آمده سپس انساب منحصربه‌فرد راویان مطرح شده است.

نویسنده ضمن ثبت و ضبط هریک از نام‌ها یا انسابی که در عنوان ذکر شده به معرفی هر کدام از آنها با ذکر نام، نام پدر، کنیه، انتساب آنان به قبیله، شهر، و... پرداخته و تنها به اسامی افرادی اشاره کرده است که در صحیحین آمده، لکن در مواردی نیز خلاف آن عمل کرده و با عبارت «ذکرناه لیعرف» به آن توجه داده است.

نوع دوم مربوط به تشخیص و تمییز نام‌های مشابه است و درباره کسانی است که نامشان و نام پدرانشان همانند است و همچنین کسانی را شامل شده که از کنیه‌های یکسانی برخوردارند. نویسنده به ترتیب به صحابه، تابعان و پس از تابعان پرداخته و ضمن ذکر دو یا سه شخص با مشخصات مشابه یا با اختلافی اندک، به معرفی آنها جهت رفع تشابه پرداخته است. نیمی از مباحث کتاب در این قسم مطرح شده است.

قسم دوم به ابهامات و اشکالات صحیحین در خصوص اسناد و نام راویان اختصاص‌یافته و جز در موارد اندک در آن به راویان در هر دو کتاب پرداخته شده است. برای هریک از صحیحین قسمتی جداگانه با مطالب مربوط به آن در نظر گرفته شده است و در آنها نام کتاب، باب، سند حدیث، و قسمتی از متن آن ذکر شده است. نویسنده ضمن اشاره به تفاوت میان روایان مختلف بخاری و مسلم در سند مورد بحث، نظر صحیح را بیان کرده و دلایل آن را گفته است.

قسم سوم: معرفى مشایخی است که بخارى از آنها روایت کرده، ولى از ذکر نسب آنها غفلت کرده است. مؤلف نام آنان را به ترتیب الفبایی از الف تا یا مرتب کرده و به آخر آن کسانی را که با کنیه ذکر شده‌اند، ضمیمه کرده است. روش او طبقه‌بندی راویان بر اساس نام آنها سپس تقسیم آنها بر اساس مشایخ در چند مجموعه و در ادامه ذکر احادیث وارده با سند مشخص در مواضع مختلف صحیح بخاری است. با استفاده از برخی مصادر رجالی مطالبی را که در شناسایی مشایخ مفید بوده آورده و ضمن بررسی آنها، آنچه به نظر صحیح دانسته همراه با دلیل آن ذکرده است.

قسم چهارم: به القاب اختصاص‌یافته و در آن راجع به راویان صحیحین است که با لقب شهرت یافته‌اند سخن به میان آمده است. نویسنده القاب را بر اساس حروف الفبا آورده و در این راستا نخست صحابه سپس تابعان را ذکر کرده است.

نویسنده در اشاره به مصادر مختلفی که از آنها استفاده کرده گاهی نام کتاب و مؤلف را ذکر نموده و گاهی تنها به ذکر نام مؤلف و نقل‌قول او بسنده کرده است. در مواردی نیز سلسله سند خود به نویسند‌گان را آورده است.

محقق علاوه بر مقدمه‌ای تفصیلی پیرامون کتاب و نویسنده آن، به مقابله نسخ مختلف آن پرداخته است. تعلیق بر برخی مطالب، استخراج و مستندسازی مطالب نقل شده، احادیث، معرفی برخی از رجال و مکان‌ها، قبائل، طوائف، شرح کلمات و اصطلاحات در پاورقی به همراه توضیحات ضروری برای برخی مطالب است. به‌اضافه تنظیم فهرست فنی در آخر کتاب از فعالیت‌های محقق است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.