غريب الحديث (خطابی)
| غريب الحديث(خطابی، حمد بن محمد) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خطابی، حمد بن محمد (نويسنده) غرباوی، عبدالکریم ابراهیم (محقق) |
| ناشر | المملکة العربیة السعودیة. وزارة التعلیم العالي. جامعة أم القری |
| مکان نشر | عربستان - مکه مکرمه |
| سال نشر | 1403ق - 1422ق - 1983م - 2001م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /خ6 110/7 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
غريب الحديث، اثر ابوسلیمان حمد بن محمد بن ابراهیم بن خطاب بُستی خطابی (319-388 یا 386ق) شافعیمذهب، در تبیین معنای الفاظ دشوار احادیث است.
اهمیت کتاب
- بعد از غريب الحديث خطابی، هیچ کتابی در موضوع حدیث و نیز در لغت تألیف نشده، مگر اینکه از این کتاب استفاده کرده است.
- ثعالبی درباره این کتاب گفته: غريب الحديث، از مشهورترین کتب خطابی است که در نهایت حسن و بلاغت نوشته شده است.
- ذهبی به نقل از ابیطاهر سلفی، گوید: در این کتاب، مطالبی ذکر شده که در دو کتاب ابوعبید و ابن قتیبه (در همین موضوع) ذکر نگردیده است. این کتاب، کتابی است مفید و سودمند.
- علی بن یوسف قفطی نیز این کتاب را از کتب مشهوری میداند که در موضوع خودش در اوج است.
- ابن اثیر نیز نویسنده را تحسین میکند که انصاف را رعایت کرده و حق مطلب را ادا کرده است و کتاب وی را در کنار کتاب ابوعبید و ابن قتیبه، از امهات کتبی میداند که علما بدانها تکیه کردهاند[۱].
پیشینه و انگیزه نگارش
- نویسنده در مقدمه مفصلی که در ابتدای کتاب آورده، فضل ائمه قرون سهگانه اول را در علم به سنت، بیان کرده و گفته که زمانی که آن اعلام و بزرگان رفتند و نقل حدیث به غیر عربها منتقل شد و روات، کثرت پیدا کردند و اشتباه شایع شد و زبانها به آن اشتباهات عادت کرد (بهطوریکه کار به جایی رسید که متکلمین به عربی فصیح را بدوی شمرده و بین کسانی که به حفظ قواعد نحوی اهتمام داشتند و بین کسانی که توجهی بدان نداشتند، اختلاف ایجاد شد)، اهل بصیرت و عقل، کتبی را در لغت تألیف کردند که عوام را متوجه این خطا و اشتباهها کنند. همچنین غرائب الفاظ سنت را در کتبی جمع آوری و تألیف کردند تا لغات و عبارات ناآشنا در برخی احادیث واردشده از پیامبر(ص) و صحابه و تابعین را شرح و توضیح دهند؛ تا برای همیشه باقی بماند و راهنمای متأخران و محافظ آنها از خطا و گمراهی باشد. اولین کسی که بدین امر اقدام کرد، ابوعبید قاسم بن سلام بود و بعد از وی، عبدالله بن مسلم بن قتیبه نیز به همان روش، کتابی را در باره غريب الحديث نوشت[۲].
- خطابی نیز از جمله کسانی است که در این زمینه پیشقدم شده و اثر فعلی را به سبک و روش آن دو، جمع و تفسیر کرده است. وی میگوید: مدتی گذشت و من تصور میکردم که دیگر در باره غرائب حدیث سخنی باقی نمانده و ابوعبید و ابن قتیبه همه موارد را ذکر کردهاند، اما بعدها در نتیجه مطالعات حدیثی زیاد و مجالست طولانی با اهل حدیث به مواردی از غريب الحديث برخوردم که در آثار ابن قتیبه و ابوعبید، نبود؛ لذا به تألیف این کتاب همت گماردم[۳].
روش و محتوا
- مؤلف، حدیث یا شرحی را که قبل از وی ابوعبید یا ابن قتیبه آورده اند، نمی آورد، مگر اینکه حدیثی باشد که خالی از شرح باشد، که آن را ذکر میکند تا شرح دهد و مگر زمانی که بین ابوعبید و ابن قتیبه در معنای کلمه یا تبیین حدیثی، اختلاف باشد که در این صورت، بعد از ذکر اقوال، یکی از دو قول را با اتکا به آیه یا احادیث دیگر ویا حتی شعر، اختیار میکند و غالبا نیز نظر ابوعبیده را ترجیح داده و تأیید میکند؛ چون متون نیز، مؤید نظر وی است[۴].
- وی ابتدا حدیث را میآورد، سپس سند آن را ذکر میکند و در بسیاری اوقات آن حدیث را با سند دیگر و روایت دیگر نیز، ذکر میکند. سپس معنای لغوی کلمات را میآورد و برای تفسیری که از روایت ارائه میکند، مؤیداتی از حدیث و آیه و یا حتی شعر را ذکر میکند. بسیار اتفاق میافتد که وی کلمات غریب در این شواهد را نیز شرح میدهد و اگر در حدیث، نکته فقهی باشد آن را هم ثبت میکند[۵].
- وی بعد از مقدمه، ابتدا از احادیث پیامبر(ص) شروع میکند و سپس احادیث صحابه و سپس احادیث تابعین را میآورد.
- سپس احادیثی تقطیعشده و فاقد سند را تحت عنوان «المقطعات من الحديث بلا طرق»، میآورد[۶].
- در ادامه به احادیثی اشاره میکند که بسیاری از روات آن را نقل کردهاند، ولی یا تلفظشان اشتباه بوده و یا تحریف در متن آنها اتفاق افتاده است که موجب اشتباه در معنا میشود[۷].
- در آخر روایاتی را میآورد که قریب به یکدیگر هستند و معانی آنها باهم اختلاف ندارند[۸].
پانویس
منابع مقاله
تقدیم، مقدمه و متن کتاب.