تميیز الرجال

تمييز الرجال، اثر ابوالحسن احمد بن عبدالله بن صالح عجلی کوفی (متوفی 261ق)، کتابی است در معرفی و جرح و تعدیل راویان، از طبقه صحابه و تابعین تا طبقه راویان شیوخ مؤلف که به‌همراه «تمييز ثقات المحدثين و ضعفائهم و أسمائهم و كناهم»، نوشته ابوعبدالله محمد بن عبدالله مصری، معروف به ابن برقی (متوفی 249ق) منتشر شده است.

تميیز الرجال
پدیدآوران	عجلی، احمد بن عبدالله (نويسنده) ابو العرب تمیمی، محمد بن احمد (مصحح) صبری، عامر حسن (محقق) ابن برقی، محمد بن عبدالله (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	تمييز ثقات المحدثين و ضعفائهم و أسمائهم و كناهم
ناشر	انتشارات آناهیتا
مکان نشر	بحرین
سال نشر	1435ق - 2014م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تمييز الرجال

اثر حاضر، دربردارنده شرح حال و احکام مربوط به راویان حدیث نبوی و ناقلان آن است که از صحابه (که نخستین گروه و حلقه اول در سلسله راویان نقل احادیث پیامبر(ص) محسوب می‌شوند) شروع شده و از طبقه تابعین و تابعین تابعین گذشته و به طبقه شیوخ مؤلف و معاصران ایشان، رسیده و به شرح حال و بررسی، نقد و جرح و تعدیل آنان، ختم شده است.

از جمله اموری که نشان‌دهنده اهمیت و ارزش بالای اثر حاضر می‌باشد، این است که این کتاب، دربردارنده شرح حال برخی از راویانی است که در هیچ کتاب رجال دیگری از آنها ذکری نشده و ترجمه ایشان، منحصر به همین کتاب است؛ مانند عمر بن شیرویه، رحمة بن اسماعیل واسطی، مثنی بن هانی سدوسی بصری و هارون بن زاذان واسطی.

شرح‌حال‌های مذکور در کتاب غالبا مختصر و کوتاه بوده و به‌ندرت از نیم سطر و یا حداکثر از یک سطر، تجاوز می‌کند. مطالب نیز محدود به حکم به حالت راوی و با عبارات کوتاه، جامع و تحریرشده بوده و گاهی به یک یا دو کلمه پیرامون تعدیل یا جرح راوی، محدود شده است. مؤلف غالبا به اموری اشاره نموده که مربوط به ترجمه و شناخت احوال راوی بوده و به تمییز او از دیگران، کمک می‌کند (مانند نام، نسب، کنیه، القاب، تاریخ ولادت و وفات، طبقه، شهر و معروف‌ترین شیوخ و شاگردان فرد مورد نظر)؛ به‌ویژه با کثرت زیاد راویان و شباهت‌های آنان با یکدیگر، که گاهی منجر به خلطی شنیع می‌گردد، مثل تضعیف فردی ثقه و توثیق فردی ضعیف و نتیجه آن رد حدیث مقبول و قبول حدیث مردود خواهد بود.

کتاب، دربردارنده شرح حال مجموعا 815 راوی است که اسامی و شرح حال آنها، بر اساس طبقات تنظیم و به چهار طبقه زیر، تقسیم شده است:

1. طبقه اول: ثقات بصره و کسانی که صحابه را درک نموده‌اند که در میان آنها، بسیاری از مخضرمین وجود دارند.
2. طبقه دوم: گروهی از صحابه که در بصره زندگی می‌کردند که تفاوتی بین کوچک و بزرگ آنها گذاشته نشده است.
3. طبقه سوم: که طبقه بزرگی بوده و افراد زیادی را در خود جای داده است و دربردارنده راویان بغدادی، واسطین و خراسانی است که برخی از شیوخ و شاگردان مؤلف نیز در میان ایشان، وجود دارند.
4. طبقه چهارم: طبقات راویان اهل بصره. این طبقه نیز افراد زیادی را در خود جای داده است.

تمييز ثقات المحدثين و ضعفائهم و أسمائهم و كناهم

این کتاب، دربردارنده جنبه‌ها، موضوعات و مطالبی است که مربوط به تاریخ روات و طبقات، نسب و مراتب و جایگاه ایشان از نظر توثیق یا تضعیف و شناخت معروف‌ترین کسانی که از مترجَم روایت کرده و یا او، راوی روایات ایشان می‌باشد، است.

شکی نیست که کتاب حاضر، یکی از مهم‌ترین آثار در علم جرح و تعدیل می‌باشد؛ زیرا از طرفی نویسنده آن، معاصر بزرگ‌ترین نقادان حدیث و علمای عصر طلایی حدیث‌شناسی (قرن سوم) بوده و در میان ایشان، جایگاه خاص و ویژه‌ای داشته و از سوی دیگر، خود کتاب، حاوی بسیاری از احکام مهم درباره رجالی است که در منابع دیگر، یافت نشده و نیز دربردارنده احکامی پیرامون برخی از راویان مورد اختلاف می‌باشد که حکم ابن برقی درباره آنها، مرجح دانسته شده است که از جمله آنها می‌توان به عبدالله بن شرحبیل بن حسنه، عبدالعزیز بن عبدالله بن عمر بن خطاب و عبدالعزیز بن حصین، اشاره نمود.

کتاب دربردارنده حکم مجموعا 298 راوی بوده که اسامی آنها، بر اساس ترتیب حروف الفبا، تنظیم شده است. مطالب مربوط به جرح و تعدیل راویان، بسیار مختصر و موجز می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که از یک یا دو کلمه، تجاوز نمی‌کند؛ بدین صورت که برای تعدیل راویان، از کلمات و عبارات: «ثقة»، «ليس به بأس»، «لا بأس به»، «مشهور الحديث»، «ثقة ليس به بأس»، «ثقة ثبت» و برای جرح ایشان، از واژگان و عبارات: «ضعيف»، «ضعيف الحديث»، «ليس بالقوي»، «ليس بثقة»، «كذاب» و «ليس بثقة» و «لا يكتب حديثه» استفاده کرده است.

منابع مقاله

مقدمه محقق.