التعریف بمن ذکر في الموطأ من النساء و الرجال
«التعریف بمن ذکر فی الموطأ من النساء و الرجال» نوشته ابو عبد الله، محمد بن يحيى بن احمد بن محمد قرطبی مالکی معروف به ابن حذاء (348- 416ق) از فقهاء و عالمان حدیث است. این اثر در علوم حدیث- رجال است و توسط محمد عز الدین معیار ادریسی تحقیق شده است.
| التعریف بمن ذکر في الموطأ من النساء و الرجال | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن الحذاء، أبي عبدالله (نويسنده) ادریسی، محمد عزالدین معیار (محقق) |
| ناشر | المملکة المغربیة. وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة |
| مکان نشر | [بی جا] - [بی جا] |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /م2 م8012 117/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نوشتار حاضر مشتمل بر ذکر و معرفی مردان و زنان معروف یا مجهول از صحابه، تابعان و پس از تابعان است که به عنوان راوی یا غیر راوی در کتاب موطا مالک بن انس از آنان یاد شده است. [۱] تاریخ نگارش این کتاب میان سالهای 385ق – 418ق تخمین زده شده است.[۲] از این کتاب با نامهایی همچون «رجال الموطأ»، «کتاب التعریف برجال الموطأ»، «رجال الموطأ»، «الکلام علی رجال الموطأ» و...نیز یاد شده است.[۳]
هدف نویسنده از نگارش کتاب گردآوری اطلاعات مختلف پراکنده در نوشتهها مختلف درباره اشخاص ذکر شده در کتاب موطا جهت محققان است.[۴]
ساختار کتاب در یک مقدمه و یازده باب تنظیم شده است.[۵] نویسنده در مقدمه به موضوع کتاب و کیفیت تنظیم مطالب اشاره کرده است. وی مباحث نخستین کتاب را به بابهایی مشتمل بر نام مردان در موطا اختصاص داده است. ابواب یاد شده بر اساس ترتیب الفبایی تنظیم شده و به استثای حرف غین که نامی برای آن موجود نبوده، نام افراد بر اساس حرف اول آنها از الف تا یاء، ذیل هر باب قرار گرفته است. در ذکر نامهای داخل در هر باب ترتیب هجایی رعایت نشده است با این وجود گاهی طبقه افراد مورد توجه قرار گرفته و به ترتیب صحابه، تابعان و...ذکر شده است.[۶]بابهای مختص به راویان مرد تقریبا سه چهارم مطالب کتاب را شامل شده است. نویسنده در ادامه در بابی به افرادی که به پدر منسبوب شده مانند: «ابن محیریز» و «ابن محیصة» و نام آنها ذکر نشده، پرداخته است. باب منسوبان به قبیله یا خاندان مانند «بیاضی» یا «مخدجی» بدون ذکر نام، باب افرادی که با نام مادر شهرت یافتهاند مانند ابن ام مکتوم و بدون ذکر نام، و باب کسانی که به واسطه بیماری یا نقصی در آنان معروف شدهاند. مانند «الاعرج» دیگر ابواب را تشکیل داده است.[۷] در ادامه نویسنده متعرض اشخاص مشهور با کنیه شده است. نویسنده این باب را مانند ابواب نامهای مردان تنظیم کرده است. چنانچه فرد سابقا در بابی معرفی شده به آن ارجاع داده است مگر در مواردی که شخص با کنیه شهرت داشته و معرفی نشده در این صورت به معرفی کامل او پرداخته است. پس از آن، باب کسانی که مالک بن انس از آنان با عبارت «عن رجل» و مانند آن مطرح شده است. نویسنده در این باب حدیث موطا مورد نظر و عبارات ذکر شده توسط مالک مانند: ان رجلا اخبرنی، کان رجلان، حدثنی شیخ و..... ذکر کرده سپس با تکیه بر احادیثی خارج از کتاب آنچه را که به شناسایی فرد کمک میکند آورده و نظر علما را درباره او گفته است. گاهی نیز با عبارت «لم اعرفه» یا «لعلی اجده» در معرفی شخص اکتفا کرده است.[۸] در بابی به کسانی که مالک بن انس از آنان با عبارت« عن الثقة عنده» یاد کرده پرداخته شده است. در این باب مراد مالک از عبارت بالا بررسی شده است. ابواب نامهای زنان از دیگر مطالب کتاب است. نویسنده ابواب یاد شده را بر اساس حروف الفبا تنظیم نموده جز اینکه بین کنیه و اسم تفاوت قائل نشده است. وی پایان این ابواب را به زنانی که نام آنها نیامده و با عباراتی همچون ام فلان، جدة فلان، عمة فلان و....ذکر شدهاند اختصاص داده است. وی همچنین مواردی را که با عبارت ابنة فلان، زوجة فلان به آنها اشاره شده نیز به این باب افزوده است.[۹]پایان بخش مطالب باب کسانی است که مورد جرح رجالیان قرار گرفتهاند. نام افراد در این باب بدون ترتیب ذکر شده است.[۱۰]
شیوهای که نویسنده در معرفی به کار برده عبارت از ذکر نام فرد به تنهایی یا با اضافه نام پدر یا پدر و جد و غیره است. وی همچنین به ذکر کنیه و نسب توجه داشته (به همین جهت ابوابی را در این خصوص آورده) است.[۱۱] وی گاهی به بیان معنای برخی از نامها، لقبها و نسبها پرداخته است. بیان صفات اخلاقی، ویژگی علمی، حرفه و شغل، منصب، تاریخ ولادت و وفات، نام مادر، و..... از جمله عناصری است که در معرفی افراد مورد توجه قرار گرفته است.[۱۲]
محقق ضمن مقابله نسخههای مختلف کتاب، به اختلاف نسخ و افتادگی متن در پاورقی اشاره کرده است. وی در تنظیم متن کتاب شیوه نگارش جدید را مورد توجه قرار داده است. حرکت گذاری نامها، شمارهگذاری تراجم اشخاص به شکل مسلسل، مشخص کردن آیات و احادیث در متن، آدرس دهی آیات، مستندسازی احادیث و روایات، معرفی برخی اشخاص در پاورقی به همراه تنظیم فهرستهای فنی در آخر کتاب از جمله کارهای محقق است.[۱۳]
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.