ساختار هندسی سوره‌های قرآن
«ساختار هندسى سوره‌هاى قرآن پيش درآمدى بر روشهاى نوين ترجمه و تفسير قرآن كريم» تاليف محمد خامه گر، اين پژوهش ابتدا به عنوان پايان نامه دوره كارشناسى ارشد علوم قرآنى ارائه و سپس به صورت كتاب درآمده است.
| نام کتاب | ساختار هندسی سوره های قرآن |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | پیش درآمدی بر روش های نوین ترجمه و تفسیر قرآن کریم |
| پدیدآورندگان | خامه گر، محمد (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 71 /خ2ب4 |
| موضوع | قرآن - سوره‌ها و آیهها - ارتباط |
| ناشر | سازمان تبليغات اسلامی، شركت چاپ و نشر بين الملل |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1386 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11100AUTOMATIONCODE |
كاوشهاى جديد قرآن پژوهان نشان داده كه آيات هر سوره غرض واحدى را پيگيرى نموده و نظمى هندسى بر ساختار سوره‌ها حاكم است. نگرش ساختارى به سوره‌هاى قرآن پيامدهاى سودمندى به دنبال دارد. ضرورت گردآورى ديدگاه‌هاى پراكنده و تبديل فرضيه نگرش ساختارى به يك نظريه سامان يافته علمى موجب شده تا اين اثر علمى پديد آيد. مباحث بنيادين نظريه ساختارمندى سوره‌هاى قرآن ارائه گرديده و مباحث ناگفته تدارك شده است.
ساختار
مطالب در پنج فصل تنظيم شده و در پيش درآمد راجع به سئوالهايى كه قرآن پژوهان با بررسى نحوه ارتباط آيات با آن مواجه ميشوند اشاره و پس از رويكردى جامع در معانى سوره‌ها، معنا و مفهوم ساختار هندسى سوره‌ها، پى آمدها و كاركردهاى ترسيم ساختار هندسى سوره‌ها، گزارشى از تلاشهاى قرآن پژوهان در بررسى ساختارى سوره‌ها ارائه شده است. پس از نقد و تحليل ساختارهاى هندسى و با توجه به توقيفى بودن ترتيب آيات، دلايل موافقان، مخالفان نگرش ساختارى سوره‌ها بررسى و روشهاى كشف اهداف و مقاصد سوره‌ها مطرح شده و در خاتمه گزارشى از تلاشهاى مفسران براى يافتن غرض سوره ملك و سبكهاى نمايشى ساختار سوره‌ها ارائه شده است .
گزارش محتوا
با توجه به اينكه مسئله تناسب و ارتباط آيات از برجسته‌ترين مباحث علوم قرآنى است و هر سوره غرض واحد و مشخصى دارد و آيات در نظمى منطقى و ارگانيك به غرض سوره مرتبط ميگردند در فصل اول پس از بيان ضرورت و اهميت پژوهش، ساختار هندسى را يكى از نتايج اعتقاد به ارتباط و تناسب آيات براساس يك محور اصلى در سوره معرفى شده و به طور دقيق محل بحث و نزاع را مشخص ميشود، آنگاه پيآمدها و فوائد بررسى موضوعى سوره‌هاى قرآن را در ده بند ذكر شده كه از مهمترين آنها كشف افقهاى جديد در اعجاز قرآن و مقابله با شبهه افكنى خاورشناسان در زمينه فقدان نظم در قرآن، آشنايى سريع و آسان با مفاهيم قرآن ميباشد.
نگارنده معتقدند براى دفع شبهات بعضى از آيات بدون بهم ريختن ارتباط آنها ميتوان از منظر ساختار هندسى سوره‌ها بهره جست و در انتهاى اين فصل گزارشى از تلاشهاى قرآن پژوهان در زمينه ساختار و ارتباط آيات ارائه و كليه كتب، تفاسير و پايان نامه‌هايى كه در اين زمينه نگاشته شده است را براى نخستين بار جمع آورى و تنظيم كرده است.
فصل دوم بررسى و نقد دلايل موافقان و مخالفان ساختار سوره‌ها مطرح ميشود. يكى از پايه‌هاى اساسى نظريه ساختار هندسى سوره‌ها، توقيفى بودن ترتيب آيات قرآن است و در صورت اثبات توقيفى بودن با استناد به حكيمانه بودن كليه افعال الهى و اقتصادى بلاغت و حكمت در سخنگويى ميتوان وجود هدف جامع در هر سوره و محورهاى ارتباطى هر سوره را اثبات كرد. با توجه به آيات و روايات و تلفيق حكيمانه آيات بر خلاف ترتيب نزول، اين ارتباط همواره در آيات كاملا محسوس است. بررسى دلائل عقلى و نقلى هر دو گروه، با اتكا به قوت دلائل طرفداران نظريه وجود ساختار هندسى سوره‌ها، اين قول را تقويت نموده است.
فصل سوم كه مهمترين بخش پژوهش را تشكيل ميدهد به بررسى روشهاى كشف هدف اصلى هر سوره پرداخته است، نگارنده با گزينش و چينش تجربيات و تلاشهاى پويندگان اين راه، ويژگيهاى يك سوره را بر اساس غرض و محور اصلى و بنابر يك ارتباط واقعى دانسته و معتقدند موضوع اصلى سوره‌هاى قرآنى، كشف كردنى است نه وضع كردنى، سپس به ابزارهايى همچون سياق آيات، شان نزول، اسم سوره، آيات آغازين و پايانى هر سوره و واژه‌هاى كليدى سوره و قصه‌هاى آن اشاره كرده با ارائه اين روشها سعى دارند فرآيند كشف غرض سوره‌ها را از حالت ذوقى و سليقه‌اى به سبكى علمى تغيير داده و معيارهاى قابل اعتمادى براى سنجش تلاشهاى پراكنده مفسران در اين زمينه فراهم آورد. البته روشهاى ديگرى نيز وجود دارد، به جهت اينكه كارآيى آنها هنوز ثابت نشده‌اند از طرح و بررسى آنها صرف نظر شده است چرا كه در اين ميان، ادعاى بى دليل و تشابه محض قابل قبول نيست. فصل چهارم مباحث نظرى را به عنوان مقدمه‌اى براى ورود در ميدان عمل و تعيين موضوع و ارتباط آيات ميداند، مهارت مفسر در تطبيق اصول علمى كشف غرض مرحله عمل، تعيين كننده سرنوشت يك سوره ميباشد و براى آنكه چالشهاى علمى در تعيين غرض سوره‌ها مشخص گردد و ميزان كارآيى روشهاى نظرى محك بخورد، در اين فصل به بررسى تلاشهاى مفسران دريافتن غرض سوره «ملك» پرداخته و نتيجه گرفته مى شود: در غرض اصلى سوره شش نظر ميباشد، علامه طباطبايى در الميزان و استاد قرشى در احسن الحديث معتقدند كه محور اصلى در غرض واحد سوره ملك بيان عموميت ربوبيت الهى است. با تكيه بر اينكه سوره‌ى ملك در بيان نعمتهاى الهى است و با كلمه تبارك افتتاح شده، تكرار صفت رحمان در پنج جاى آيه و چگونگى توصيف معتقدان و منكران خداوند و سياق آيه معتقد است كه محوريت ربوبيت تامه الهى از ساير غرضها صحيحتر به نظر مى رسد. از اين رو با مبنا قرار دادن آن، نحوه ارتباط آيات را با يكديگر بيان شده و سعى در ترسيم نمودار محتوايى سوره ملك در پايان اين فصل شده است.
مولف در فصل پنجم بعد از گزارشى از سبك ساختار سوره‌ها به فوائد آموزشى و عملى اين روش مانند حفظ آسان مفاهيم قرآن، فهرست بندى قرآن، تهيه طرحهاى آموزشى و ... اشاره و پس از معرفى و بررسى سبكهاى رايج در اين زمينه همچون سبك استدلالى، سبك اجمالى، گزارش محتوايى و نمودار درختى كه سبك نوينى مشتمل بر محاسن و نقاط قوت ساير سبك‌ها بوده است مينويسد: نام ديگر نمودار درختى «سبك تفصيلى» است، در اين سبك ابتدا به معرفى سوره و بيان ويژگيها و كشف غرض آن پرداخته و پس از ساختار درختى به گزارشى از محتواى سوره بر اساس فصل بنديهاى مشخص اشاره ميشود. در ابتداى هر فصل عنوان كلى و آيات مرتبط ذكر و ذيل آن به روند حركت سوره در آن موضوع اشاره و روابط آيات با يكديگر و با عنوان فصل تبيين اشاره ميشود. به عنوان حسن ختام ساختار هندسى، سوره مباركه قلم را بر اساس سبك نمودار درختى استخراج مى كنند.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست 117 منبع طبق حروف الفبا در آخر كتاب آمده است. در پاورقى به آدرس آيات، روايات، مطالب نقل شده از كتب ديگر، ترجمه بعضى آيات نكات و توضيحات اشاره شده است.
پیوندها
مطالعه کتاب ساختار هندسی سوره های قرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور