رسالة في أوجاع المفاصل و علاجها

رسالة في أوجاع المفاصل و علاجها
پدیدآوران	رازی، محمد بن زکریا (نويسنده) ذاکر، محمد ابراهیم (مصحح) جمشید نژاد، غلامرضا ( مصحح) مترجم ناشناخته ( مترجم) زیدان، یوسف ( محقق)
عنوان‌های دیگر	ترجمه فارسی مقالة في النقرس رازی ** کتاب الحاصل في علاج المفاصل: ترجمة فارسی اوجاع المفاصل از مترجمی ناشناخته در سده هفتم هجری
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1399ش
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ر2ر5 128/3 R
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رسالة في أوجاع المفاصل و علاجها، اثر ابوبکر محمد بن زکریا رازی (251-313ق)، کتابی است درباره دردهای مفاصل و بندهای استخوانی و درمان آنها که به‌همراه «الحاصل في علاج المفاصل» (ترجمه فارسی «أوجاع المفاصل» رازی، از مترجمی ناشناخته در سده هفتم هجری) و ترجمه فارسی «مقالة في النقرس» رازی، به قلم محمدابراهیم ذاکر و غلامرضا جمشیدنژاد اول، منتشر شده است.

أوجاع المفاصل

این کتاب، نوشته ابوبکر محمد فرزند زکریای رازی، درباره دردهای بندهای استخوانی است که بیست‌ودو فصل دارد. رازی در این اثر، پس از خطابه کوتاهی که در آن به یکی از اهدافش از نگارش این رساله پرداخته، در باب نخست، به بیان چگونگی پیدایش درد و بیماری مفصل رو می‌آورد. باب دوم، درباره سیستم گوارشی و سیستم راندن پسماندهای گوارشی معده و جگر است. باب سوم، درباره تقسیم‌بندی بیماری مفاصل بر پایه خلط‌های سازنده، یعنی صفرا، بلغم، سودا و خون است. رازی، معتقد است خلط‌های ترکیبی هم داریم و نشانه‌های هرکدام را هم بیان می‌کند. باب چهارم، درباره درمان کلی و فراگیر است. باب پنجم و ششم، به درد سورین، درد ورک و عرق‌ النساء مربوط است. رازی به زیبایی می‌گوید: عامل درد، سوداست و از تهیگاه شروع می‌شود و سرتاسر پا را طی می‌کند و به نوک انگشتان پا می‌رسد. باب‌های هفتم تا شانزدهم، به خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها اختصاص دارد. باب هفدهم، درباره دستگاه بادکش‌گذاری و حجامت و مکانیزم کارکرد آن است. در باب هجدهم، یک ابزار گداخته معرفی شده است. باب نوزدهم، به پیشگیری از دردهای مفصلی اختصاص یافته است که مبحث خلط‌ها و مبحث نیرومندی اندام‌های رئیسی و کم‌توانی مفاصل در اینجا تکرار شده است. در باب آخر هم هدف از نگارش کتاب که یکی خواهش ابویعقوب سامانی بوده است و دیگری نقد رازی به استادش بقراط، آمده است.

الحاصل في علاج المفاصل (ترجمه فارسی أوجاع المفاصل)

چند برگی از آغاز مقدمه افتاده، ولذا از نام مترجم، آگاهی نداریم. وی در بخش بازمانده مقدمه، اشاره کرده که کتاب را برای سپاسگزاری از «سلغر سلطان اعظم خاقان اتابک ابوبکر بن سلطان السعید سعد بن زنگی»، نگاشته است. پادشاهی که کتاب به او اهدا شده، اتابک مظفرالدین ابوبکر سعد (حک: 623-658ق) است. با توجه به کتابت نسخه در سال 643ق، می‌توان دانست که در روزگار همین پادشاه نیز نوشته شده است و از این دیدگاه به ارزش کتاب افزوده شده است. مترجم درباره شیوه ترجمه، نوشته است: «بنده معانی آن کتاب را اصل ساخت و زیاده و نقصانی کی لایق دید بدان الحاق کرد و به پارسی جمع آورد». بنابراین مشخص است که وی به شیوه‌ای آزاد به ترجمه پرداخته است. به‌منظور آشنایی با نوع و سبک این ترجمه، به بخشی از آن اشاره می‌شود: متن: «الباب الأول: في الأسباب المحدثة لوجع المفاصل و كيفية توجع المفاصل منها. السبب المادي الذي يحدث منه هذه العلة، فضول الهضم الثاني؛ أعني الكائن في الكبد و فضول الهضم الثالث الكائن في العروق، فإنه و إن كانت سائر الفضول إذا كثرت في البدن قد تعين علی كون هذه الأوجاع بأضدادها لهذين الفضلين، فالأخص من هذه بأن يكون سببا ماديا لكون هذه الأوجاع. فإن هذين الفضلين اللذين ذكرناهما لاسيما فضل الهضم الثالث الكائن في العروق و أعظم الأسباب علی أن الفضل الآخر أعني الفضل الكائن عند التزاق الغذا و تشبيهه بكل واحد من الأعضاء، ليس بضعيف القوة في الإحداث لهذ الوجع...».

ترجمه: «فصل نخستین: در یاد کردن وجع مفاصل و چگونگی به درد آمدن آن. سبب مادی این رنج، فضله هضم دوم است که در جگر باشد و فضله هضم سیم که در رگ‌هاست. اگرچه فضله هضم‌های دیگر نیز در آن تأثیر دارند، به طریق معاونت، لکن آن هر دو خاص‌ترند بدین رنج و فضله هضم چهارم که در اعضاست در وقت ماننده شدن غذا به مغتذی، هم تأثیری قوی دارد».

ترجمه فارسی مقالة في النقرس

«مقالة في النقرس» محمد بن زکریای رازی (251-313ق)، کتابی است پزشکی درباره نقرس، که مطالب آن به‌اختصار، در بیست باب ارائه شده، ولذا حجم چندانی ندارد.

کتاب، توسط محمدابراهیم ذاکر و غلامرضا جمشیدنژاد اول، به فارسی ترجمه و در مجموعه حاضر، منتشر شده است. مترجمین سعی در حفظ اصل امانت در ترجمه داشته و بااین‌حال، ترجمه‌ای روان و سلیس از کتاب ارائه کرده‌اند که به‌منظور آشنایی بیشتر، به بخشی از آن اشاره می‌شود: متن: «الباب الأول: ما النقرس و ما الفرق بينه و بين وجع المفاصل؟ النقرس هو مرض يعرض في مفاصل القدمين، يؤلم ألما شديدا و يصير بالإنسان إلي أن يعوقه عن المشي و التصرف بالحركات و الفرق بينه و بين وجع المفاصل – إذا كان حدوثه في المفاصل - أن وجع المفاصل يعم مفاصل البدن كلها و النقرس إنما يخص القدمين...». ترجمه: «باب یکم: نقرس چیست و چگونگی جداسازی آن از درد بندهای دیگر. نقرس، گونه‌ای بیماری است که در آن، بندهای پا دچار آسیب و دردی جانکاه می‌شوند و آدمی را از پیاده‌روی و هرگونه جنبش بازمی‌دارد. چگونگی جداسازی آن از درد بندهای دیگر: درد فراگیر همه بندهای تن را درد بند گویند و درد بندهای ویژه پا را نقرس نامند...» .

منابع مقاله

1. دیباچه و متن کتاب.
2. مقالة في النقرس.
3. رازی، محمد بن زکریا، «مقالة في النقرس»، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، چاپ اول، 1387.
4. بی‌نام، «معرفی رسالة في أوجاع المفاصل و علاجها»، برگرفته از سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی)، انتشار در 25 بهمن 1399، به آدرس:

https://www.cgie.org.ir/fa/news/263409/