رسالة إبليس إلی إخوانه المناحیس

رسالة إبليس إلی إخوانه المناحيس، اثر حاکم ابوسعد محسن بن محمد بن کرامه جشمی بیهقی (413-494ق)، رساله‌ای است در بررسی و نقد عقاید مجبره و مشبهه.

رسالة إبليس إلی إخوانه المناحیس
پدیدآوران	جشمی، محسن بن محمد (نويسنده) مدرسی طباطبائی، حسین (مصحح)
ناشر	دار المنتخب العربي
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1415ق - 1995م
چاپ	1
موضوع	کلام معتزله - قرن 5ق. - معتزله - دفاعیه‎‌‌ها و ردیه‎‌‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	5ر2ح 203/2 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جنداری در رساله خود، از این اثر نام برده و ابن شهرآشوب و علامه حلی، این رساله را «رسالة إبليس إلی المجبرة» نامیده‌اند و برخی آن را رساله «أبي‌مرة إلی إخوانه المجبرة» یا «رسالة الشيخ أبي‌مرة» نامیده و نسخه‌ای از آن، عنوان «رسالة إبليس إلی إخوانه من المجبرة و المشبهة في الشكاية من المعتزلة» را به خود دارد. گویا مؤلف به علت نگارش این رساله، به قتل رسیده است.

متأسفانه در مقدمه کوتاهی از محقق که در ابتدای کتاب آمده، صرفا به موضوع و اسامی مختلف کتاب و شرح حال مختصر مؤلف آن پرداخته شده و اطلاعاتی پیرامون اهمیت کتاب و ویژگی‌های آن و نیز روش کار مؤلف، داده نشده است.

مطالب کتاب، در شانزده باب تنظیم شده است. باب نخست، شکوایه‌ای است از طرف مؤلف به شاگردان و مریدان خود از مجبره و عقاید ایشان. در باب دوم، به موضوع توحید و تشبیه، پرداخته شده و در باب سوم، موضوع عدل الهی، مورد بحث قرار گرفته است. قضا و قدر و عقاید منسوب به قدریه، در باب چهارم مطرح شده و در باب پنجم، از میزان تأثیر اراده انسان‌ها در انجام اعمال و نقش خداوند در آن، سخن به میان آمده است. در باب ششم، استطاعت و اینکه مدار امر تکلیف بر قدرت است، مورد بحث قرار گرفته است و در باب هفتم، مسئله اراده و کراهت، مطرح و بررسی شده است. در باب هشتم، مسئله کلام خداوند در قرآن مطرح شده و در سایر ابواب کتاب، به موضوعاتی همچون نبوات، امامت و امر به معروف، آجال، اموال و ارزاق و... پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مدرسی طباطبایی، سید حسین؛ رحمتی، محمدکاظم، «حاکم جشمی و کتاب رسالة إبليس»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه دین، مهر 1382- شماره 72.