سکه نوشتههای ساسانی: رویکردی زبانشناختی به تحلیل تاریخی
| سکه نوشتههای ساسانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مطلوبکاری، اسماعیل (نویسنده) |
| ناشر | نگاه معاصر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 9ـ374ـ290ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
سکه نوشتههای ساسانی: رویکردی زبانشناختی به تحلیل تاریخی تألیف اسماعیل مطلوبکاری، به دلیل فقدان متون همعصر ساسانی، سکهنوشتهها یکی از مهمترین نشانههای بیان مشروعیت دولت ساسانی و از معدود نشانههایی هستند که به اندیشۀ سیاسی شاه، دربار و دولت ساسانی اشاره میکنند؛ بنابراین ریشهشناسی آنها و شناخت پیشینه و شواهد بهدستآمده از متون ایرانی باستان و میانه و منابع فرهنگ مادی میتواند نقش مهمی در تحلیل تاریخی سکهنوشتهها ایفا کند.
ساختار
کتاب در چهار فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
سکهشناسی یکی از علوم میانرشتهای است که حلقۀ اتصال دیگر علوم تاریخی با یکدیگر است. گردآوری دادهها، اندازهگیری کمی و کیفی، خوانش و تفسیر سکهنوشتهها، هر یک با یکی از علوم تاریخی یا تجربی مرتبط هستند. مزیت عمدۀ مسکوک در این نکته نهفته است که این دسته از منابع اطلاعاتی بیواسطه از زمان ضرب را در اختیار پژوهشگر قرار میدهند و از دخل و تصرف عقیدتی به دور هستند که در غالب منابع نوشتاری متأخر با آن روبرو هستیم.
در ابتدای فرمانروایی ساسانیان، کتیبهها یکی از ابزارهای مهم تبلیغاتی ایشان بودند. عناوین ذکرشده در کتیبهها، روی مسکوکها نیز تکرار شدهاند. به نظر میرسد عناوینی مانند «بغ» یا «چهر از یزدان» با تقلید از سنت هلنیستی که شکل خفیفی از مشروعیت الهی مبتنی بر خدازادگی را بیان میکرد، نوعی از مشروعیت الهی را برای شاهنشاهان ساسانی بیان میکنند. رسمیتیافتن دین زردشتی در اوایل سدۀ چهارم میلادی و تبدیل آن به دینی دولتی موجب شد تا دولت ساسانی امکان دعوی ایدئولوژی پیشین را نداشته باشد. حذف کتیبهها از سیاست تبلیغات رسمی دولت ساسانی در پایان سدۀ چهارم میلادی سبب شد تا مسکوکها بهویژه در سدههای پنجم تا هفتم میلادی، به مهمترین معرف عناوین رسمی شاهنشاهان ساسانی تبدیل شوند.
در این دوره دربار ساسانی علاقهمند بود تا با درج عناوینی برگرفته از ادبیات دینی بر راستکیشی شاهنشاه تأکید کند و با ادعای انتساب به خاندان اسطورهای کیانی، دولت خود را ادامۀ حاکمیت مشروعی معرفی میکند که در اوستا به ایشان اشاره شده است و بدین ترتیب دعوی پادشاهی مقدس را بر مسکوکها درج کند. برخلاف دو سدۀ نخست که عناوین مندرج بر مسکوکها از فهرستی واحد پیروی میکردند، از سدۀ پنجم عناوین به صورت مکرر دچار تغییر و تحول شدند. این تغییرات پیدرپی نشاندهندۀ تحولات اجتماعی ـ سیاسی پرشتاب جامعۀ ایران در این عصر بود.
اگر این باور وجود داشته باشد که سکهنوشتهها مهمترین و گاه تنها بیان ایدئولوژی پادشاهی ساسانی است، آنگاه میتوان پذیرفت که مطالعۀ زبانشناختی سکهنوشتهها راهی است برای یافتن درکی درست از مفهوم این عناوین در بافت سیاسی ـ اجتماعی عصر ساسانی. این عنوانها از مهمترین ابزارهای اعلام مشروعیت پادشاهان ساسانی هستند و تغییر این عنوانها را میتوان یکی از مهمترین راهکارهای بررسی سیر تحول مبانی اندیشۀ سیاسی در عصر ساسانی دانست.
به دلیل فقدان متون همعصر ساسانی، سکهنوشتهها یکی از مهمترین نشانههای بیان مشروعیت دولت ساسانی و از معدود نشانههایی هستند که به اندیشۀ سیاسی شاه، دربار و دولت ساسانی اشاره میکنند؛ بنابراین ریشهشناسی آنها و شناخت پیشینه و شواهد بهدستآمده از متون ایرانی باستان و میانه و منابع فرهنگ مادی میتواند نقش مهمی در تحلیل تاریخی سکهنوشتهها ایفا کند و میتواند موجب آشنایی مورخان با پیشینه و مفهوم این عناوین شود و از این طریق به درکی درست از مناسبات اجتماعی ـ سیاسی این عصر دست یابند.
فصل نخست کتاب به منبعشناسی و روششناسی پژوهش میپردازد. به دلیل ماهیت بینرشتهای بودن این پژوهش، در این کتاب از سه دسته منابع استفاده شده است: منابع زبانشناسی، منابع تاریخی و منابع سکهشناسی.
عناوین ضربشده بر مسکوکهای دو سدۀ نخست فرمانروایی ساسانیان از پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان چهارم تا آغاز فرمانروایی یزدگرد یکم به طور عمده از فهرستی واحد پیروی میکنند که مشابه فهرست عناوین حکشده بر کتیبههای این دوره است و بهندرت شاهد تغییر عناوین هستیم. بنابراین توجه به پیشینه و ریشهشناسی این واژگان در ادبیات زردشتی، میتواند خوانشی مناسب از این عناوین ارائه کند که قابلیت تفسیر و تحلیل تاریخی درخوری داشته باشند. این مهم در فصل دوم کتاب انجام گرفته است.
در فصل سوم فهرست شاهان ساسانی نه بر اساس حروف الفبا، بلکه به شیوهای گاهشمارانه مرتب شدهاند. بدین معنا که تاریخ شاهی نخستین فردی که با این نام به فرمانروایی رسیده است، به عنوان مرجع تدوین فهرست در نظر گرفته شده است. همچنین ریشهشناسی و پیشینۀ نام برخی از شخصیتهای تاریخی غیرساسانی در یادداشتها بررسی شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات