ديوان ابن شرف القيرواني

ديوان ابن شرف القيرواني، اثر ابن‌ شرف‌‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ ابى‌سعید جُذامى‌ قیروانى (ح‌ 390-460ق‌/1000-1067م‌)، شاعر، ادیب‌ و ناقد مغربى‌.

ديوان ابن شرف القيرواني
پدیدآوران	ابن شرف قیروانی، محمد بن ابوسعید (نويسنده) حسن، حسن ذکري (محقق)
ناشر	مکتبة الکليات الأزهرية
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1983م
چاپ	يکم
شابک	‎977-11-0066-1
موضوع	شعر عربي - قرن 5ق.
زبان	عربی
کد کنگره	1362 9د / 3827 PJA

اسلوب، صورت‌بندی و معانی و افکار انباشته در اشعار ابن شرف، حکایت از شخصیت شعری خاص و بی‌نظیر وی دارد.

انگیزه محقق و جایگاه دیوان

محقق می‌نویسد: برای رساله دکتری با موضوع «حرکت ادبی و انتقادی در دربار معز بن بادیس»، مقداری از اشعار ابن شرف قیروانی را که ندیم و شاعر ابن بادیس بود، مطالعه کردم، اسلوب، صورت‌بندی و معانی و افکار انباشته در آن، که حکایت از شخصیت شعری خاص و بی‌نظیر وی داشت، مرا به تعجب واداشت. پس از کاوش دریافتم که اثری از دیوان وی یا حتی جزیی از آن، در نسخه‌های خطی و چاپی یافت نمی‌شود و جز ابیات پراکنده، چیزی از آن باقی نمانده است بر آن شدم تا اقدام به جمع آن نمایم و نیز دریافتم که مسائل سیاسی و فرهنگی مهمی در شعر ابن شرف در عصر طلایی مغرب عربی وجود دارد که نمی‌توان از آن چشم پوشید.

محقق با تحقیق از منابع و مصادر مطمئن و دقت در ضبط اشعار، به تبویب، توضیح و شرح برخی موارد پرداخته است.

محتوای شعر ابن شرف

دیوان ابن شرف بنا به نقل ابن دحیه در «المطرب من أشعار أهل المغرب»، پنج مجلد بوده است.

وی در دیوان خود، انواع اغراض شعری از قبیل مدح، هجا (به مقدار کم)، غزل و رثا، وصف و فخر، زهد و عتاب را دارد، اما گریه بر قیروان و رثای آن و ناله بر ایامی که در آنجا بوده غلبه دارد که یأس و بیهوده بودن بر آن سایه انداخته و سبب آزار و تأسف شاعر شده است.

حزن و درد و شکایت از زمان و مظالم و فتنه‌های آن سبب شده تا اشعار وی جان‌سوز گشته، قلب‌های مجروح را به درد می‌آورد و مسافرت‌های وی از شمال آفریقا تا اندلس، نه‌تنها گشایشی در روحیه او ایجاد نکرد، بلکه بر خستگی وی افزود و در شعر وی نمودار گشت.

ابن شرف توجه خاصی به شعر لغز (با ایهام و سربسته و دوپهلو) داشت که نوعی تمرین فکری است و این از علاقه ابن شرف به فنون مختلف بدیع که در مقاماتش نمایان است، ناشی می‌شود؛ کمااینکه تفکر اغتراب که ناشی از احساس غربت وی در خارج از قیروان و بروز حوادث غم‌انگیز آن است، در شعر وی آشکار و از نشانه‌های ادبیات وی شده است.

حسن صیاغ، سلیسی معانی و الفاظ، قوت ترکیب، سهل و ظریف بودن افکار، روش نیکو و متقن، برای او منزلتی خاص بین شاعران قرن پنجم هجری اندلس ایجاد کرده بود.

محقق، دیوان ابن شرف را بر اساس حروف الفبای قافیه، مرتب کرده است.

ملحق دیوان، اشعاری است که به ابن شرف یا شعرای دیگر نسبت داده‌اند که بیشتر اشعار، بین ابن شرف و فرزندش جعفر بوده است.

فهرست‌های آیات، ابیات شعری، کتب متن و حاشیه‌ها، اعلام و شخصیت‌ها، مکان‌ها، قبائل و موضوعات، پایان‌بخش کتاب می‌باشند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.