شالوده‌های فکری عصر صفوی
| شالوده‌های فکری عصر صفوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عرفانی، سعید (نویسنده) |
| ناشر | سرائی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1398 |
| شابک | 5ـ15ـ8922ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
شالوده‌های فکری عصر صفوی تألیف سعید عرفانی، نویسنده در این کتاب کوشیده با استفاده از رویکردی تحلیلی متمایز، بیشتر به ریشه‌های مذهبی و دینی شکل‌گیری حکومت صفوی، نقش تحول در تشیع و آرای علمای دینی در تداوم و سقوط این حکومت بپردازد.
ساختار
کتاب در سه فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
پس از ورود اسلام به ایران، حکومت صفوی بلندمدت‌ترین حکومت سیاسی ـ دینی در ایران است. نقطۀ آغازین این حکومت، پیدایش طریقت صوفیانۀ صفوی توسط شیخ صفی‌الدین اردبیلی است. پس از آن این طریقت توسط نوادگان شیخ به نهضتی مذهبی و سیاسی و نظامی تغییر پیدا کرد تا اینکه سرانجام در آغاز قرن دهم هـ.ق. شاه اسماعیل در کسوت مرشد کامل، پس از پیروزی‌های سیاسی نظامی بر رقیبان و دشمنان، قدرت سیاسی را تصرف کرد و به عنوان اولین حاکم صفوی بر سرزمین ایران حاکمیت پیدا کرد. وی پس از فتح تبریز با کمک سپاهیان قزلباش خود در سال 907 قمری بنیان حاکمیت سیاسی ـ مذهبی حکومت صفوی را بنا نهاد و تا سال 1148 قمری این حکومت ادامه پیدا کرد.
رسمیت‌یابی هم‌زمان حکومت و مذهب، وحدت سیاست و مذهب، پیوستگی و تعامل کم‌نظیر نهاد دولت و نهاد مذهب از ویژگی‌های برجستۀ عصر صفویه است که آن را از سایر حکومت‌های ایران متمایز می‌کند. از این‌رو مطالعۀ ریشه‌های پیدایش حکومت صفوی در تاریخ ایران، در مقایسه با سایر سلسله‌ها و حکومت‌های پیش و پس از آن، از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ چراکه در پی پیدایش و چیرگی این نظام سیاسی شیعی در ایران، یک فرایند اجتماعی مذهبی و فرهنگی دینی نو و متمایزی در تاریخ ایران شکل گرفت که رفتارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حکومت‌های بعدی و مردم ایران را به‌شدت متأثر کرد. از این‌رو شناخت دقیق‌تر نظام‌های سیاسی در ایران و رفتارهای فرهنگی و اجتماعی مردم آن، نیازمند واکاوی دقیق علمی و شناخت ریشه‌های مذهبی و دینی پیدایش، استیلاء و انحطاط حکومت صفوی می‌باشد که اهداف این کتاب است.
این کتاب با انگیزۀ بررسی دوران حکومتی از پادشاهان ایران است که فرمانروایی خود را بر پایۀ «شیعی» بنا نهادند. اینان با الهام از نام بزرگ خاندانشان ـ شیخ صفی‌الدین اردبیلی ـ حکومتی را تحت عنوان «صفویه» در دفتر تاریخ به ثبت رساندند. شاهان صفوی کوشیدند حضور عالمان و فقیهان شیعی مهاجر و بعدها افراد ایرانی را در دربار داشته باشند تا از حضور آنان برای مشروعیت‌بخشی به کارهایشان و پاسخگویی به نیازهای شرعی مردم و حکومت بهره بگیرند. در این کتاب تلاش شده تا فراتر از توصیف بخشی از جریانات رخ‌داده در این دوران، پاره‌ای از اندیشه‌های رایج این عصر مورد بررسی قرار گیرد.
نویسنده در این کتاب کوشیده با استفاده از رویکردی تحلیلی متمایز، بیشتر به ریشه‌های مذهبی و دینی شکل‌گیری حکومت صفوی، نقش تحول در تشیع و آرای علمای دینی در تداوم و سقوط این حکومت بپردازد. بدین منظور سیر تحول اندیشۀ مذهبی شیعه و نقش علمای شیعی در تحولات سیاسی عصر صفوی بررسی شده است.
در بخش نخست کتاب ابتدا ریشه‌ها و بستر مذهبی و دینی فروپاشی حکومت ساسانیان و ظهور حکومت‌های شیعی و سنی محلی در ایران بررسی شده که به درک بهتر ریشه‌های دینی شکل‌گیری حکومت شیعی صفوی در ایران کمک می‌کند. در بخش دوم، نقش باورهای مذهبی مردم و عالمان دینی در شکل‌گیری و گسترش سلسلۀ صفویه تشریح و تحلیل شده است. در این بخش نگارنده سعی دارد نشان دهد که چگونه مذهب شیعی رسمی‌ای که توسط علمای درباری و به دستور و حمایت شاهان صفوی در ایران تدوین شد، به عنوان ابزاری قدرتمند برای مشروعیت‌بخشی به اقدامات شاهان و وحدت‌بخشی مردم در برابر دشمنان خارجی و رقیبان داخلی به کار گرفته شد. در فصل سوم نویسنده به تشریح و تحلیل باورهای مذهبی عالمان دینی عصر صفوی در تداوم و نابودی حکومت صفوی پراخته است. در دوران حکومت صفویه با وجود وجوه مشترک بسیار در نگرش و عملکرد شاهان صفوی، در برخی زمان‌ها تفاوت‌هایی وجود داشته است. در این بخش، ضمن تشریح تفاوت‌ها و تشابهات اندیشه‌ها و باورهای دینی برجسته‌ترین عالمان عصر صفوی، نقش آنان در عملکرد شاهان صفوی نشان داده شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات