خوان هشتم سیر مکتب عشق
| خوان هشتم سیر مکتب عشق | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ثابت‌ایمان، محمد (نویسنده) |
| ناشر | فصل پنجم |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1398 |
| شابک | 5ـ679ـ304ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
خوان هشتم سیر مکتب عشق؛ بررسی تطبیقی هفت مرحلۀ عرفان در منطق الطیر عطار با هشت کتاب سهراب سپهری تألیف محمد ثابت‌ایمان، این کتاب تلاش عاشقانۀ نویسنده از تبیین نظریۀ استمرار حکمت ملی در شعر اصیل فارسی تا روزگار ما بر بنیاد نگاهی تازه یعنی «جور دیگر دیدن شعر سپهری» است.
ساختار
کتاب در هشت خوان نوشته شده است.
گزارش کتاب
فریدالدین عطار نیشابوری آخرین دستاورد معرفتی بزرگان پیش از خود را با نام «مکتب عشق» بر بال شعر نشانید و با روایت و تصویری زیبا از مرغان در طلب و جستجو، به خلق اثر ارزشمند «منطق الطیر» می‌رسد. محصولی که با اندیشۀ عطار و سیرۀ عملی او به کمال خویش نزدیک شده و به یک روش‌شناسی و متدولوژی مختص او در عرفان می‌رسد. اگر به اعتبار این موضوع، منطق الطیر نام وادی‌ها و مشخصات مراحل هفت‌گانۀ آن را به عنوان حرف مرحله از عرفان در «مکتب عشق» ایرانی بدانیم، مکتبی که بایزید بسطامی در راس آن نام طاووس العرفا را به خود می‌گیرد، می‌توان از آن به عنوان سنگ محک سایر آثار ادبی آمیخته با اصول طریقت بهره‌مند شده و چنانچه به دیدگاه جدیدی سوار بر مرکب ظریف شعر برخورد کردیم، آن را با منطق قوام‌یافتۀ عطار به قیاس بگذاریم تا بلکه از این راه به حقیقت متعالی اثر راه بجوییم. از این نگاه ارزش منطق الطیر ارزشی روش‌شناختی می‌شود تا معیاری برای بررسی سایر آثار ادبی با نگرش عرفانی به دست دهد.
اکنون در این کتاب سخن بر آن است که آیا در کوچه باغ شاعرانه‌های سپهری با نام هشت کتاب می‌توان ردی از مراحل هفت‌گانۀ عطار در عرفان را جستجو کرد؟ آیا شعر سپهری به قول حضرت حافظ «طی مکان ببین و زمان در سلوک شعر»، همان سلوک شخصی بوده و سپهری در هر مرحله از مشاهدۀ حقیقت سوار بر مکتب واژه‌ها، به بازگویی و نمایش آن در قاب تصاویر و ترکیبات جدید ادبی پرداخته است؟ اگر چنین باشد هشت کتاب، هشت مرحله از سلوک فردی فردی شاعر آب و سبزه و درختان حماسی رو به آن وسعت بی‌واژه خواهد بود، آن هم در زبان و قالبی به‌روز و تخیلی دیگرگون با حفظ و مفاهیم عرفانی در جان واژه‌های به ظهور رسیده در این مکتب.
نحله‌های اشراقی (صوفیه / عارفانه) دارای دو روش است؛ روش زاهدانه و روش عاشقانه. پیروان روش زاهدانه یعنی طرفداران مکتب زهد یا تصوف زاهدانه، برآنند که تصفیه و تزکیۀ باطن از طریق زهد و در پی به کار بستن دستورالعمل‌های زاهدانه به بار می‌آید. روش‌شناسی مکتب زهد، نخستین بار از سوی ابونصر سراج نیشابوری (نیمه دوم سدۀ چهارم قمری) در هفت مرحله یا هفت شیوه شامل توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا تدوین گردید و در اثر معروف او موسوم به «اللمع فی التصوف» عرضه شد.
روش عاشقانه که از آن به مکتب عرفان عشق نیز تعبیر می‌شود، چونان مکتب زهد دارای هفت مرحله یا هفت شیوه است که رهرو باید آنها را به کار ببندد؛ اما برخلاف مکتب زهد که در آن بر عامل زهد تأکید می‌شود، در مکتب عشق بر عاملی آریایی ـ ایرانی یعنی بر عشق تأکید شده است و این از آن‌روست که به تعبیر حافظ تنها و تنها عشق رهایی‌بخش است. این روش که ریشه در آموزه‌های ایرانی دارد، سرانجام از سوی عطار نیشابوری صورت نهایی یافت و در مثنوی «منطق الطیر» عرضه شد. روش عشق نیز روشی هفت مرحله‌ای است؛ شامل طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فقر و فنا. بر طبق طرح عطار، پرندگان (رهروان) پس از دست‌یافتن به کمال عقل و استدلال باید این شیوه‌ها را به کار گیرند و از این مراحل بگذرند تا به مقصد و مقصود که همانا وصال محبوب است برسند.
روش عشق، بیانگر جوهرۀ حکمت ملی ایران است که شاعران بزرگ فارسی‌سرای ایران در مقام سخنگویان هویت ملی، از طریق گزارش شاعرانۀ حکمت ملی، در طول تاریخ ادبیات میهنمان بدان پرداخته‌اند و هر یک متناسب با روزگار خود و با زبان و بیان ویژۀ خود به تعبیر حافظ: «از غم عشق که یک قصه بیش نیست»؛ یعنی از جوهره حکمت ملی هنرمندانه سخن گفته‌اند. چون چنین است، نویسنده در این کتاب به نظریه‌ای پرداخته است مبتنی بر استمرار حکمت ملی در حوزه‌های فلسفی و هنری تا روزگار حاضر و توجه ویژۀ سهراب سپهری بدین حکمت و بیان مبتکرانه ـ هنرمندانۀ این شاعر اندیشمند و گیرنده و دریابندۀ پیام حکمی ـ ملی عطار از ورای قرون و اعصار، از حکومت ملی و گزارش این پیام که همانا حاوی حکمت ملی است با بیانی سخت دلنشین و تازه که توجه‌ها را برانگیخته و حافظانه به دل‌ها نشسته است. این کتاب تلاش عاشقانۀ نویسنده از تبیین نظریۀ استمرار حکمت ملی در شعر اصیل فارسی تا روزگار ما بر بنیاد نگاهی تازه یعنی «جور دیگر دیدن شعر سپهری» است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات