حکمت صدرایی: دست‌نگاشته‌ها و سیاست از چشم‌اندازی دیگر
| حکمت صدرایی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کریمی زنجانی اصل، محمد (نویسنده) |
| ناشر | دهما |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 4ـ4ـ91169ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
حکمت صدرایی: دست‌نگاشته‌ها و سیاست از چشم‌اندازی دیگر تألیف محمد کریمی زنجانی اصل، در این کتاب، چهار گفتار دربارۀ وجوهی از حکمت صدرایی گرد هم آمده‌اند. دو گفتار نخست، متن بازبینی‌شده و گستردۀ سخنرانی نگارنده در همایش «با دست خویش ـ برای بهرۀ خویش» در مرکز مطالعۀ فرهنگ‌های دست‌نگاشته‌ها در دانشگاه هامبورگ (فوریۀ 2020 میلادی) است.
ساختار
کتاب در چهار گفتار تدوین شده است.
گزارش کتاب
در این کتاب، چهار گفتار دربارۀ وجوهی از حکمت صدرایی گرد هم آمده‌اند. دو گفتار نخست، متن بازبینی‌شده و گستردۀ سخنرانی نگارنده در همایش «با دست خویش ـ برای بهرۀ خویش» در مرکز مطالعۀ فرهنگ‌های دست‌نگاشته‌ها در دانشگاه هامبورگ (فوریۀ 2020 میلادی) است. این همایش، مجال آگاهی از چگونگی بررسی دست‌نگاشته‌های شخصی متفکران حوزه‌های زبانی و تمدنی مختلف را در اختیار قرار می‌دهد و محقق را با چشم‌اندازهای امروزی چنین پژوهش‌هایی و با پژوهشگران این حوزۀ نوپدید آشنا کرد.
نویسنده در دو گفتار نخست کوشیده است به دست‌نگاشته‌ها و آثار حکیم دگراندیش روزگار صفوی از چشم‌انداز متفاوتی بنگرد تا به دریافت‌های تازه‌ای از آنها بتوان رهنمون شد.
گفتار اول نگاهی بر زندگی و فعالیت فلسفی ملاصدراست. ملاصدرا به سنت مرسوم در میان خانواده‌های ثروتمند ایران، آموزش‌های اولیه را در شیراز گذراند. اما پس از جلوس سلطان محمد خدابنده به مسند پادشاهی و انتقال پایتخت به قزوین، به همراه پدرش به قزوین رفت و دوران نوجوانی را در آن شهر گذراند. چند سالی را هم در کاشان گذراند و آن‌گاه به قزوین بازگشت و در شمار شاگردان برجستۀ شیخ بهایی و میرداماد درآمد. پس از انتقال سلطنت به اصفهان، او نیز به همراه استادانش به اصفهان مهاجرت کرد و در مدرسۀ خواجو درس آموخت و پس از کسب درجۀ اجتهاد در همین مدرسه تدریس کرد. یادداشت‌های استادش میرداماد در جنگ دست‌نگاشت او شاهد معتبری است بر صلاحیت علمی‌اش برای تدریس.
آثار ملاصدرا به بیش از صد عنوان گسترده‌اند؛ از رساله‌های بس کوتاه تا نوشته‌های بسیار پربرگ که مجموعۀ متنوعی از علوم منطقی و فلسفی و عرفانی و قرآنی را در اختیار قرار می‌دهند. دست‌نگاشته‌های او مجموعه‌ای استثنایی هستند؛ زیرا از مراحل مختلف فعالیت فکری او تصویری بس جالب را پیش‌روی قرار می‌دهند: از یادداشت‌برداری تا تنظیم مسوده و نگارش نسخۀ نهایی یا مبیضه. در دومین گفتار این کتاب، دست‌نگاشته‌های ملاصدرا بررسی شده‌اند. این دست‌نگاشته‌ها پاسخی به این پرسش‌ها هم می‌توانند باشند: منابع اندیشۀ ملاصدرا چه بوده است؟ روش یادداشت‌برداری او از متن‌های مختلف و در طول دوره‌ای تقریباً چهل‌ساله چگونه بوده است؟ این یادداشت‌ها چگونه به نوشته‌های سپسین او راه یافتند؟ روش او در بازنگری مسودۀ آثارش و تدوین نهایی نوشته‌هایش چه بوده است؟ او با چه ملاحظات و محدودیت‌های احتمالی در تدوین نهایی آثارش مواجه بوده است؟ و ... .
«حکمت صدرایی» به عنوان گفتمانی حاکم بر حوزه‌های فلسفی شیعه از عهد ملاعلی نوری تا کنون از سوی شمار زیادی از رهروان این طریق فکری مورد کاوش و مداقه قرار گرفته است و فراوانی حاشیه‌ها و شرح‌های نگاشته‌شده بر آثار بنیادگذار این مکتب ملاصدرا گواه خوبی بر این مدعاست. سومین گفتار این کتاب بیش از هر چیز بر ارائۀ تصویری روشن از آموزه‌ها و مبادی این مکتب فلسفی تأکید دارد. درواقع نویسنده در پی آن است که به این پرسش پاسخ بدهد: صدرالمتألهین با پی‌ریزی بنیادهای حکمت صدرایی، در پی چیست؟
در آخرین گفتار این کتاب، نویسنده کوشیده است به این پرسش پاسخ بدهد: راه گذار از انحطاط و زوال حاکم بر فلسفۀ سیاسی ایران از دوران صدرالمتألهین شیرازی به بعد کدام است؟ در این گفتار به بررسی چندوچون چرایی و چگونگی زوال فلسفۀ سیاسی نزد آخرین خردگرای نوآور ایرانی یعنی ملاصدرا پرداخته شده و نویسنده می‌کوشد با بررسی امکانات وجودی و درون‌بود تفکر فلسفی او، گمانه‌ای در نحوۀ خروج از بن‌بست فلسفۀ سیاسی ایرانی ـ اسلامی ارائه دهد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات