ابن تیمیه و تعارض عقل و نقل
| ابن تیمیه و تعارض عقل و نقل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رضایی، رحمت‌الله (نویسنده) |
| ناشر | خانه اندیشۀ زحل |
| مکان نشر | قم |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 4ـ26ـ5223ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
ابن تیمیه و تعارض عقل و نقل تألیف رحمت‌الله رضایی، در این کتاب پس از تبیین و توضیح دیدگاه ابن‌تیمیه دربارۀ قطعیت ادلۀ نقلی و ادلۀ عقلی و نیز معیارهای کلی او دربارۀ ظواهر صفات، در چند فصل دیگر با توضیح بیشتر دیدگاه‌ها و ادلۀ او دربارۀ عقل و نقل به بررسی ادعاها و دلایل او پرداخته شده است.
ساختار
کتاب در نه فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
بحث از تعارض عقل و نقل هرچند اصالتاً بحث کلامی نیست، هم خاستگاه کلامی دارد و هم آثار و نتایج کلامی بسیار مهمی دارد. خاستگاه این بحث میان مسلمانان، صفات خبری است. در آیات قرآن و احادیث، ویژگی‌هایی برای خداوند بیان شده است که ظاهر آنها برخورداری خداوند از صفات بشری و جسمانی مانند دست، پا، صورت، خشم و خوشحالی است.
مسئلۀ تعارض عقل و نقل برای همۀ مسلمانان مهم است؛ اما برای دو گروه مهم‌تر است؛ گروهی به مشروعیت منطقی و دینی تقدیم ادلۀ عقلی و گروهی دیگر به مشروعیت تقدیم ادلۀ نقلی باور دارد. فهم هر یک از دو دیدگاه بدون فهم دیگری غیرممکن است. به تعبیر دیگر ازآنجاکه هدف این نوشته بررسی دیدگاه ابن‌تیمیه است، نیاز به دیدگاه نظریه‌پرداز مهم و رقیب او نیز توجه شود تا هم مخاطب ابن‌تیمیه روشنن گردد و هم ریشه‌ها و زمینه‌های اختلاف او و مخالفانش به دست آید. در این کتاب پس از تبیین و توضیح دیدگاه ابن‌تیمیه دربارۀ قطعیت ادلۀ نقلی و ادلۀ عقلی و نیز معیارهای کلی او دربارۀ ظواهر صفات، در چند فصل دیگر با توضیح بیشتر دیدگاه‌ها و ادلۀ او دربارۀ عقل و نقل به بررسی ادعاها و دلایل او پرداخته شده است تا هم پاسخ پرسش‌های نام‌برده و پرسش‌های بسیاری دیگر به دست آید و هم میزان اعتماد بر ادعاهای او دربارۀ صفات خبری مشخص شود و از همه مهم‌تر اینکه آشکار خواهد شد آیا مجازیم برای شناخت خداوند به عقل مراجعه کنیم یا نه؟
بعد از بیان کلیات مباحث در فصل نخست، در فصل دوم به توضیح دیدگاه ابن‌تیمیه دربارۀ ادلۀ نقلی و منزلت آنها از نظر دینی پرداخته شده است. فصل سوم نیز به توضیح جایگاه عقل و اثبات آن از نظر ابن‌تیمیه اختصاص دارد. بررسی دیدگاه ابن‌تیمیه دربارۀ عقل و قنل مستلزم بررسی دو بحث کلان است: قطعیت ادلۀ نقلی و بطلان ادلۀ عقلی. از این‌رو در سه فصل دیگر به بررسی امکان قطعیت ادلۀ نقلی پرداخته شده است؛ زیرا محور و رکن اساسی ادعای او به منظور نشان‌دادن قطعیت ادلۀ نقلی، اجماع سلف است و اجماعل سلف به سه اعتبار قابل بحث است: اجماع همۀ صحابه، اجماع برخی از آنان و اجماع مسلمانان اهل حدیث یا تابعان و نسل‌های پس از آنان. بنابراین در فصل چهارم به بررسی اجماع در سده‌های دوم و پس از آن پرداخته شده است.
فصل پنجم به بررسی امکان تحقق و ارزش اجماع صحابه اختصاص دارد؛ در این فصل چند بحث مورد بررسی قرار می‌گیرد: امکان تحقق اجماع آنان و بر فرض تحقق آیا چنین اجماعی بر اساس مبانی دینی ابن‌تیمیه و حقایق تاریخی و منطقی ارزشمند است؛ اصولاً مقصود از صحابه چه کسانی هستند؟ فصل ششم هم به بررسی اجماع این گروه از صحابه اختصاص داده شده است و نویسنده نشان می‌دهد که ابن‌تیمیه نمی‌تواند مدعی اجمال و حجیت قطعی آن باشد، مگر اینکه پیش‌فرض مهم آن یعنی «عصمت» آن افراد را بپذیرد.
بحث مهم دیگری که بنیاد اندیشۀ ابن‌تیمیه را نشان می‌دهد، نظریۀ او در باب مجاز و انکار آن است. در فصل هفتم به بررسی این دیدگاه پرداخته شده و سستی ادلۀ او تبیین شده است. ازآنجاکه ابطال مبانی و ادلۀ ناظر به دیدگاه ابن‌تیمیه لزوماً به معنای اثبات دیدگاه رقیب نیست و همچنان نیازمند ادله‌ای هستیم که بتواند تفسیر مشروع و منطقی از سیمای خداوند در اختیار ما قرار دهد، دو فصل به بررسی اعتبار و ارزشمندی ادله عقلی می‌پردازد؛ بنابراین فصل به تبیین دیدگاه ابن‌تیمیه و فصل دیگر به نقد آن اختصاص یافته است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات