خطیب تبریزی، یحیی بن علی
| خطیب تبریزی، یحیی بن علی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | یحیی بن علی خطیب تبریزی |
| نام‌های دیگر | ابوزکریا یحیی بن علی بن محمد بن حسن بن بسطام شیبانی |
| نام پدر | علی |
| ولادت | 421ق |
| محل تولد | تبریز، ایران |
| رحلت | 502ق |
| مدفن | باب ابرز بغداد |
| پیشه | ادیب، لغت‌شناس و نحوی قرن پنجم |
| اطلاعات علمی | |
| اساتید | عبدالقادر جرجانی |
| برخی آثار | |
یحیی بن علی خطیب تبریزی (421-502ق)، ادیب، لغت‌شناس و نحوی قرن پنجم که نزد ابوالعلاء معرى، خطیب بغدادی، ابوالحسن بن بابشاذ کسب علم نموده و جوالیقى و ابن عساکر، از جمله شاگردان وی، می‌باشند.
ولادت
ابوزکریا یحیی بن علی بن محمد بن حسن بن بسطام شیبانی که شرح‌حال‌نویسان غالباً او را خطیب تبریزی معرفی کرده‌اند، اما یاقوت حموی آن را اشتباه می‌داند و معتقد است ابن خطیب درست است[۱]، در سال 421ق هنگام ظهور سلجوقیان آسیای شمالی متولد شد. منابع متقدم اشاره‌ای به محل تولد او نکرده‌اند، اما بروکلمان او را زاده تبریز می‌داند[۲].
تحصیلات
تحصیلات ابتدایی خود را تحت نظر معلمین تبریز در مدرسه شیخ ابوسلبا به اتمام رساند[۳]، سپس در حدود سال 450ق وارد دمشق شد و در آنجا از محضر خطیب بغدادی بهره برد. او در شام و شهرهای آن نزد شماری از بزرگان وقت استماع حدیث کرد و از محضر عبدالقادر جرجانی نیز استفاده نمود. ابوزکریا در جوانی به مصر سفر کرد. در آنجا ابوالحسن بن بابشاذ (متوفی 469) نزد او علم لغت را فراگرفت. وی سپس به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه بغداد به تدریس ادبیات پرداخت و کتابداری آنجا را نیز به‌عهده گرفت و تا پایان عمر در بغداد بود[۴].
شاگردان
ابوزکریا در بغداد شاگردان بسیارى داشت. جوالیقى و ابن عساکر نیز از وى روایت کردند.
وفات
خطیب تبریزی به سال 502ق در بغداد درگذشت و در باب ابرز به خاک سپرده شد[۵].
آثار
- الإيضاح في فسر شعر أبي‌تمام؛
- تهذيب إصلاح المنطق؛
- تهذيب الألفاظ؛
- شرح اختيارات المفضل (شرح المفضليات)؛
- شرح القصائد العشر (شرح المعلقات السبع)؛
- شرح ديوان عنترة؛
- شرح على ديوان أشعار الحماسة (شرح ديوان الحماسة)؛
- شرح قصيدة بردة (بانت سعاد)؛
و...[۶].
پانویس
منابع مقاله
- نصراللهی، یدالله، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج15، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ دوم، 1378
- فرزانه، بابک، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج22، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388
- دولت‌آبادی، عزیز، «خطیب تبریزی و آثار او»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله زبان و ادب فارسی، بهمن 1330- شماره 25 و 26 ISC (7 صفحه - از 65 تا 71)،