قهوه‌خانه در همدان
| قهوه‌خانه در همدان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حمیدیه، علی اصغر (نویسنده) |
| ناشر | طلایی |
| مکان نشر | همدان |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 7ـ44ـ6009ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
قهوه‌خانه در همدان تألیف علی اصغر حمیدیه، قهوه‌خانه یکی از نهادهای اجتماعی مردمانۀ دیرین گویا در تداوم خرابات‌های کهن، میخانه یا میکده‌ها در ادبیات منظوم فارسی یادکرد پربسامدی دارد. در این کتاب در فصول و ابواب موضوعی و هم در تفصیل مطالب، تاریخچۀ قهوه‌خانه در همدان و ملزومات آن در این منطقه مورد بررسی قرار گرفته و زوایای ناشناختۀ آن بررسی شده است.
ساختار
کتاب در هفت فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
مردم‌شناسی دانشی است از زمرۀ علوم اجتماعی عام، هم‌پیوسته با جامعه‌شناسی که برخی از محققان، علم تاریخ را اعم از این دو رشته انگاشته‌اند. قهوه‌خانه یکی از نهادهای اجتماعی مردمانۀ دیرین گویا در تداوم خرابات‌های کهن، میخانه یا میکده‌ها در ادبیات منظوم فارسی یادکرد پربسامدی دارد. در این کتاب در فصول و ابواب موضوعی و هم در تفصیل مطالب، تاریخچۀ قهوه‌خانه در همدان و ملزومات آن در این منطقه مورد بررسی قرار گرفته و زوایای ناشناختۀ آن بررسی شده است.
قهوه‌خانه را می‌توان مرکز اجتماع مردم و پخش اخبار دانست که از آنجا افکار اجتماعی وارد ذهن توده‌های روستانشین و حتی شهرها می‌گردیده است. قهوه‌خانه اتاق بسیار وسیعی بود که به صورت‌های مختلف در بهترین و پرجمعیت‌ترین نقاط شهر یا روستا دایر بود و در آن جمعیت کثیری از طبقات مختلف مردم گرد می‌آمدند. در قهوه‌خانه‌ها از بامداد تا شامگاه به روی همگان باز بود و به‌ویژه هنگام غرب پر از جمعیت می‌شد.
فصل اول کتاب اختصاص به بررسی تاریخچۀ قهوه‌خانه در ایران دارد. اگرچه تا قبل از سلطنت شاه طهماسب صفوی، سندی مکتوب به نام قهوه‌خانه به دست نیامده است، اما بی‌شک در آن زمان‌ها، مکان‌هایی ـ رسمی یا غیررسمی ـ برای طرح امور اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و مشاوره‌ها وجود داشته است. در این فصل دربارۀ جایگاه قهوه‌خانه در عصر صفوی و قهوه‌خانۀ ایرانی در متون ادبی این دوره مطالبی به نگارش درآمده است. از دیگر موضوعات این فصل معماری قهوه‌خانه‌ها و آمار قهوه‌خانه‌ها در کشور در دهۀ چهل و پنجاه شمسی است.
در فصل دوم کتاب تاریخچۀ قهوه‌خانه و انواع آن در همدان بررسی شده است. تاریخچۀ اولین قهوه‌خانه در همدان معلوم نیست؛ شاید هنگام گشایش اینگونه اماکن از دور، صفویه در قزوین و اصفهان، کم‌کم به شهرستان‌های دیگر هم سرایت کرده و مردم نیز با آن آشنا و دست به کار تأسیس قهوه‌خانه‌ها شده باشند. به هر حال می‌توان گفت در دورۀ قاجار مردم بیشتر شهرستان‌ها و دهات از قهوه‌خانه‌ها استقبال کرده‌اند. قهوه‌خانه‌های کهن همدان عبارت بودند از: قهوه‌خانۀ کبابیان، قهوه‌خانۀ نایب احمد، قهوه‌خانۀ هادی جوشی.
قهوه‌چیان را به چهار دسته می‌توان تقسیم کرد: دائمی، آبدارچی ادارات، قهوه‌چی‌های موقت و مناسبتی و دوره‌گرد. فصل سوم کتاب اختصاص به معرفی قهوه‌چیان و کارکنان قهوه‌خانه دارد. در این فصل انواع قهوه‌چی، قهوه‌چیان دوره‌گرد و کارکنان قهوه‌خانه و نیز سلسله‌مراتب در قهوه‌خانه‌ها تبیین شده است.
در فصل چهارم کتاب به ملزومات و تزئینات قهوه‌خانه پرداخته شده است؛ ملزوماتی از قبیل چای، قند، شکر، نبات و .... و تزئیناتی چون سکه‌های رایج در قهوه‌خانه، اسباب ناهار، اسباب دودودم، تنباکو و قلیان و .... .
اصناف قهوه‌خانه‌ای موضوعی است که در فصل پنجم مورد بررسی قرار گرفته است. در این فصل ذیل موضوعاتی چون نقاشی قهوه‌خانه‌ای، نقالی و قصه‌خوانی، خوانندگان، فروشندگان قهوه‌خانه‌ای و پهلوانان و معرکه‌گیران این اصناف معرفی شده‌اند. نقاشی قهوه‌خانه‌ای، نقاشی عامیانه و مردمی است که چهره‌هایش زاییدۀ خیال هنرمند عاشق و دلداده است. نقاشان قهوه‌خانه‌ای همدان عبارتند از: استاد علی همدانی، استاد محمد زنجانی ملکی نقاش، استاد عبدالله ارژنگی، استاد میرزاعلی نقاش، موسوی اولیایی و .... .
مرشد عبدالحسین عصمتی معروف به عبدالحسین شانه‌ساز در بیشتر قهوه‌خانه‌های همدان نقل می‌گفت. از دیگر نقالان معروف همدان باید از مرشد چلاق نام برد. همچنین مرشد محمد بشیریه معروف به استاد محمد ساعت‌ساز و زنده‌یاد افشار از دیگر نقالان قهوه‌خانه‌ای همدان بودند.
بی‌شک قهوه‌خانه‌ها یکی از نهادهای فرهنگی هر شهر به شمار می‌رفتند. کارکردهای ادبی، اجتماعی و جنبۀ بازی و سرگرمی قهوه‌خانه در فصل ششم بررسی شده است.
فصل پایانی کتاب اختصاص به ذکر قهوه‌خانه و قهوه‌خانه‌داران دیروز و امروز همدان دارد. نویسنده در این فصل فهرستی از کافه‌رستوران‌ها در همدان در سال‌های 1340 تا 1350 شمسی را فراهم آورده است. [۱]
پانويس
- ↑ ر.ک: پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات