بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی
| بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کیوانی، مهدی (نویسنده) کیوانی، نوین (ویراستار) |
| ناشر | مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 8ـ8ـ95604ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی تألیف مهدی کیوانی؛ محور اصلی این تألیف را می‌توان تلاشی برای توصیف تجارت، صنف تجار و اصناف پیشه‌ور عهد صفویه عنوان کرد. اصناف به عنوان یکی از کهن‌ترین نهادهای مدنی در ایران دورۀ اسلامی، به دلایل گوناگون از جمله عدم استقلال سیاسی و سلطۀ همه‌جانبۀ حاکمیت‌های بیگانه، از آغاز خلافت بنی‌امیه تا برآمدن صفویه، کمتر توانستند از عهدۀ تعهدات اقتصادی و اجتماعی خود برآیند.
ساختار
کتاب از دو جلد تشکیل شده است. جلد اول از پنج بخش تشکیل شده است. و جلد دوم از چهار بخش تشکیل شده است.
گزارش کتاب
دورۀ صفوی نه‌تنها برای تاریخ ایران، بلکه از حیث تاریخ جهانی نیز اهمیت خاصی دارد و توجه به آن، می‌تواند بر بخش‌هایی از موضوعات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بین‌المللی نیز روشنی‌هایی افکند. از این‌روست که از گذشته‌های دور، پژوهشگران تاریخ، بررسی همه‌جانبۀ حکومت سلسلۀ صفوی را بر ایران موضوع انواع تحقیقات و پژوهش‌های خود قرار داده‌اند، به‌ویژه که با کشف و انتشار اسناد و دیگر یادگارهای آن ادوار در ایران و جهان، زوایی نویی از موضوع در برابر دیدگان دلبستگان به اینگونه مباحث گشوده می‌شود.
در دنیای پیشاصنعت، اصناف تاجر و پیشه‌ور از اصلی‌ترین نهادهای مدنی بودند که توسعه و آبادانی همه‌جانبۀ شهرها را بر عهده داشتند. کارکردهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهرها از جهت نظری به تجار و پیشه‌وران تعلق داشت. در ایران حتی برای عرضۀ تولیدات کشاورزی و باداری هم به بازار شهرها روی می‌آوردند. در دنیای در حال تغییر و تحول، این شهرها بودند که بی‌وقفه و مدام در سیر دگرگونی زندگی بشر، مؤثر واقع می‌شدند. با گذر از توحش به تمدن، از نظام‌های قبیله‌ای به دولت و از قلمروهای مجزای مستقل به ملت، تعامل بین روستا و شهر آغاز شد و در تمام طول تاریخ تا زمان کنونی تکرار شد.
محور اصلی این تألیف را می‌توان تلاشی برای توصیف تجارت، صنف تجار و اصناف پیشه‌ور عهد صفویه عنوان کرد. اصناف به عنوان یکی از کهن‌ترین نهادهای مدنی در ایران دورۀ اسلامی، به دلایل گوناگون از جمله عدم استقلال سیاسی و سلطۀ همه‌جانبۀ حاکمیت‌های بیگانه، از آغاز خلافت بنی‌امیه تا برآمدن صفویه، کمتر توانستند از عهدۀ تعهدات اقتصادی و اجتماعی خود برآیند.
پرسش اصلی کتاب این است که با وجود فراهم‌شدن شرایط نسبی برای تولد و رشد صنف تجّار و اصناف پیشه‌ور، به‌عنوان نطفۀ زایش و بالش طبقۀ متوسط، چه شد که چنین تحول تاریخ‌سازی تحقق پیدا نکرد؟ دو شرط اصلی برای زمینه‌سازی مناسب جهت وقوع آن تحول، عبارت بودند از: تأمین امنیت و آرامش بی‌سابقه و تشکیل سرمایۀ کافی. در سایه‌سار کاردانی شاه عباس اول، این دو شرط، به شکل شگفت‌آوری جامۀ عمل پوشیدند. با اعمال شیوه‌های سخت‌گیرانه، امنیت شهرها و جاده‌ها برای تردد تجار ایرانی و بیگانه، به صورتی بی‌سابقه تامین گردید. سرمایۀ کافی هم از طریق اعمال سیاست قورق ابریشم و فروش آن به بازرگانان و کمپانی‌های اروپایی فراهم شد. به این ترتیب، مسکوکات زرین و سیمین که می‌توانست از آن به عنوان سرمایۀ ملی استفاده شود، برای نخستین بار در حجم قابل‌توجهی وارد ایران شد. بنابراین، بخش دیگری از پرسش اصلی این است که چه عواملی مانع تحقق این امر شدند. چرا تجار و کمپانی‌های غربی موفق شدند تا با تخریب همان اقتصاد کم‌رمق ولی خودکفای ایران، خود و تجار ارمنی وابسته را جانشین تجار ایرانی نمایند؟
این کتاب بر آن است که با پاسخ به این پرسش‌ها، عوامل ضعف تجّار و اصناف پیشه‌ور بومی و عدم تشکیل طبقۀ متوسط را بررسی نماید.
دربارۀ این کتاب، یادآوری دو نکته ضروری می‌نماید: نخست، توجه به شرایط خوب و بدی که انحصار ابریشم برای تجار و اصناف پیشه‌ور به‌وجود آورد و دوم اینکه با وجود کمبود منابع فارسی، خوشبختانه وجود ده‌ها سفرنامۀ اروپایی به مولف این امکان را داد تا برای نخستین‌بار، دربارۀ تجارت و اصناف عهد صفوی، به‌عنوان بزرگ‌ترین بخش تاریخ اجتماعی این دوره، کتاب مستقلی به نگارش درآورد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات