گنجینه گویش‌های ایرانی استان خراسان 1:گویش‌های اردکولی، دشت بیاضی، دربندی، وکیل‌آبادی، بجستانی، گاشی، نهالدانی
| گنجینه گویش‌های ایرانی استان خراسان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صادقی، محسن (نویسنده) |
| ناشر | فرهنگستان زبان و ادب فارسی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 8ـ90ـ8735ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
گنجینه گویش‌های ایرانی استان خراسان 1:گویش‌های اردکولی، دشت بیاضی، دربندی، وکیل‌آبادی، بجستانی، گاشی، نهالدانی تألیف محسن صادقی با همکاری گروهی از پژوهشگران، این کتاب دربردارندۀ داده‌های گردآوری‌شده از هفت گویش رو به زوال خراسان است.
گزارش کتاب
سرزمین پهناور ایران در طول تاریخ دیرپای خود، زبان‌ها و گویش‌های پرشماری داشته است که بسیاری از آنها اکنون گویشوری ندارد و از میان رفته است و تنها از روی نوشته‌های بازمانده بر سنگ، فلز، چوب، دیوار، پوست و .... به خط‌ها و زبان‌های مختلف به وجود آنها می‌توان پی برد. از میان همۀ زبان‌ها و گویش‌های کهن، زبان فارسی با گویندگان پرشمار خود به عنوان زبان رسمی و گویش‌های متنوع آن به همت سخنوران، نویسندگان و گویشوران آن بر جای مانده و آثار ارزشمند ادبی و علمی که حاصل کوشش متفکران ایرانی است، به آن نوشته شده و برترین عامل پیوند اقوام گوناگون و سند افتخار ملی و هویت‌بخش ایران و ایرانی به شمار می‌رود.
گویش‌های ایرانی در شهرها و روستاهای ایران و کشورهای هم‌جوار سده‌های متمادی را درنوردیده و میراث پربار فرهنگی و فکری مردم را در درازای تاریخ پاییده است. این گویش‌ها در حفظ واژه‌های کهن و ویژگی‌های دستوری از زبان‌های رسمی محافظه‌کارترند و راویان راستین اندیشه‌ها و پندارهای عامۀ مردم و نسل‌های پیشین‌اند که امروزه با گسترش رسانه‌های همگانی و ارتباط‌های آسان میان شهرها و کشورها و توسعۀ مدارس و اقبال به آموختن زبان‌های دیگر و ... در معرض زوال و خاموشی‌اند و بیم آن است که در آینده‌ای نه‌چندان دور به فراموشی سپرده شوند یا اینکه بسی از ویژگی‌های کهن آن زیر سلطۀ زبان معیار کم‌رنگ و بی‌اثر شود؛ بنابراین ثبت و حفظ گویش‌ها در بعد واژه‌ها، دستور زبان، مکالمه‌های روزانه، داستان‌ها، مثل‌ها و اصطلاحات محلی خاص پیشه‌ها ضرورتی انکارناپذیر است.
این کتاب دربردارندۀ داده‌های گردآوری‌شده از هفت گویش رو به زوال خراسان است. از میان گویش‌های این دفتر، اردکولی و دشت بیاضی در خراسان جنوبی و سایر گویش‌ها در خراسان رضوی رواج دارند؛ اگر شهرهای مهم خراسان قدیم ملاک قرار گیرد، اردکولی، وکیل‌آبادی و دربندی در حوزۀ فرهنگی قهستان و هرات، دشت بیاضی در حوزۀ پارس خراسان، بجستانی در حوزۀ نیشابور و نهالدانی در حوزۀ بیهق (سبزوار) قرار می‌گیرد؛ گاش نیز در مرکز منطقۀ کوهستانی و پررمزوراز بین طوس، چناران، رادکان، قوچان، درگز، کلات نادری و سرخس واقع شده است.
در این کتاب، پس از معرفی مختصر مناطق مورد مطالعه و نشان دادن موقعیت جغرافیایی هر یک از آنها روی نقشه، با هدف آشنایی مقدماتی مخاطب، برخی نکات دستوری گویش‌ها ذکر شده که البته بیان فنی و تخصصی همۀ خصوصیات مدنظر نبوده است. گفتنی است در اغلب گویش‌ها به دلیل تأثیرپذیری از فارسی امروز ایران یا دیگر گویش‌های خراسان بزرگ برخی استثناها و چندگونگی‌های دستوری دیده می‌شود. برخی از این استثناها و چندگونگی‌های دستوری، نتیجۀ مقبولیت ادبیات شفاهی یک گویش در دیگر گویش‌هاست؛ با این توضیح که در خراسان، داستان‌های منظوم و منثور زیادی رواج دارد که کل یا منتخبی از آنها از یک گویش به گویش دیگر راه می‌یابد.
واژه‌نامۀ موضوعی، فعل‌ها و مصدرها، جمله‌های فارسی و معادل گویشی آنها نیز بر مبنای الگوی گنجینۀ گویش‌های ایرانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی ارائه شده است. در این کتاب همچنین برای آشنایی بیشتر مخاطب، از هر گویش یک افسانه یا داستان محلی آورده شده است. اغلب در افسانه‌ها و داستان‌های محلی شاخصه‌های گویشی بیشتر و کهن‌تری مشاهده می‌شود. افزون بر فواید زبانی، برخی بن‌مایه‌ها و مضمون‌های کهن ایرانی نیز از طریق این شاخه از ادبیات شفاهی به روزگار کنونی رسیده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات