جغرافیای تاریخی دریاچه ارومیه: با تأکید بر سفرنامه‌ها و تاریخچه کشتیرانی با تکیه بر اسناد آرشیوی دوره‌های قاجار و پهلوی
| جغرافیای تاریخی دریاچه ارومیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | چهره‌گشا، امیر (نویسنده) |
| ناشر | تاریخ ایران |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 7ـ62ـ8687ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
جغرافیای تاریخی دریاچه ارومیه: با تأکید بر سفرنامه‌ها و تاریخچه کشتیرانی با تکیه بر اسناد آرشیوی دوره‌های قاجار و پهلوی تألیف امیر چهره‌گشا، نویسنده در این کتاب در سه فصل سرنوشت دریاچۀ ارومیه را از دیرزمان تا عصر حاضر بررسی کرده و با رجوع به کتب متعدد، متنوع و استفادۀ وسیع از منابع اصلی موجود در آرشیو ملی ایران، جوانب کمتر شناخته‌شدۀ گذشتۀ این دریاچه را توضیح داده است.
ساختار
کتاب از چهار فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
دریاچۀ اورمیه به سبب ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود همچون دارا بودن 102 جزیرۀ کوچک و بزرگ، وجود آب شیرین در تعدادی از جزایر، داشتن آرتمیا به عنوان یک منبع باارزش غذایی، مأمن پرندگان مهاجر حمایت‌شده و در خطر انقراض همانند فلامینگو و پلیکان، پناهگاه امن و فقدان تهدیدکننده به عنوان یک ذخیره‌گاه و مخزن ژنتیکی گیاهان منطقه‌ای مطرح بوده است. این دریاچه در سال 1346 با کلیۀ جزایر (به جز جزیرۀ اسلامی) به عنوان منطقۀ حفاظت‌شده اعلام گردید. در سال 1354 نیز جزء تالاب‌های سایت رامسر معرفی و در همان سال به عنوان پارک ملی دریاچۀ ارومیه تغییر عنوان یافته است. از سوی دیگر این پارک ملی از سوی سازمان یونسکو جزء یکی از ده پارک بین‌المللی کرۀ زمین و همچنین جزء یکی از 59 منطقۀ بین‌المللی ذخیره‌گاه زیست‌کره معرفی شده است. با مروری به تاریخ گذشتۀ این منطقه، مشخص می‌شود این مجموعۀ ارزشمند طبیعی از گذشته‌های دور از جنبه‌های تجاری و تفریحی همواره مورد توجه سلاطین، امرا و حکمرانان منطقه بوده است. مسئلۀ کشتیرانی از این پهنۀ آبی از مهم‌ترین مناقشات تاریخی آن در دوره‌های مختلف تاریخی است.
نویسنده در این کتاب در سه فصل سرنوشت دریاچۀ ارومیه را از دیرزمان تا عصر حاضر بررسی کرده و با رجوع به کتب متعدد، متنوع و استفادۀ وسیع از منابع اصلی موجود در آرشیو ملی ایران، جوانب کمتر شناخته‌شدۀ گذشتۀ این دریاچه را توضیح داده است.
در فصل اول موقعیت جغرافیایی و اقتصادی دریاچه شرح داده شده است؛ از جمله هیدرولوژی دریاچه، علل شوری آب و مواد معدنی آن و همچنین به مسائل مربوط به کشاورزی، اقتصادی، گردشگری و .... نیز پرداخته شده است. در همین فصل به بنادر دریاچه مانند بندر گلمانخاله، دانالو، رحمانلو و شرفخانه که نقش مهمی در تردد کالا و انتقال مسافر دارند نیز پرداخته شده است. یکی از نکات مهمی که نویسنده پیش می‌کشد، آسیبی است که به دلایل مختلف از جمله قطع اشجار برای سوخت، به طبیعت و محیط‌زیست این منطقه وارد آمده است.
نوشته‌های پژوهشگران تاریخ و جغرافیا و همچنین سیاحان دربارۀ دریاچۀ ارومیه بیشتر به توصیف وضعیت عمومی دریاچه و سواحل آن، اهمیت استراتژیک این پهنۀ آبی در ارتباط دریایی مردمان شرق و غرب آن و مباحث کشتیرانی در دریاچۀ ارومیه اختصاص دارد. در فصل دوم این کتاب، تعداد سی سفرنامه و خاطرات سیاحان، جهانگردان و سیاستمداران عرب، ایرانی و اروپایی بررسی شده است. نویسنده در این فصل مطرح می‌کند «آثارشان با هر انگیزه‌ای که به ایران می‌آمدند، حاوی نکات ارزشمند تاریخی، اجتماعی و فرهنگی است. البته اطلاعات اجتماعی و فرهنگی این سفرنامه‌ها از جنبۀ تاریخی آنها بیشتر است؛ زیرا در زمینۀ گزارش‌های تاریخی به جهت عدم آگاهی آنها از حوادث تاریخی چندان قابل اعتماد نیست».
کشتیرانی در دریاچۀ ارومیه وسیلۀ ارتباط، حمل‌ونقل، اتصال آبادترین نقاط آذربایجان و دیگر نقاط است و صرف‌نظر از منابع نظامی و سیاسی، از لحاظ تجارتی و ثروت داخلی و خارجی بی‌نهایت مهم می‌باشد. ماجرای کشتیرانی دریاچۀ ارومیه دربرگیرندۀ نحوۀ رقابت بین رجال برای گرفتن امتیاز، کارشکنی‌ها و ناکارآمدی دولت در صدماتی که به اقتصاد کشور می‌خورد را توضیح می‌دهد که از جمله مزایای کتاب است. در فصل سوم کتاب، نویسنده به تاریخچۀ کشتیرانی و در نهایت اغتشاش در درون حکومت در ارتباط با دریاچۀ ارومیه پرداخته شده که حاوی نکات جالب‌توجه و تازه‌ای است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات