مفتاح السعادة و مصباح السيادة في موضوعات العلوم
| نام کتاب | مفتاح السعادة و مصباح السيادة في موضوعات العلوم |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | طاش کبری‌زاده، احمد بن مصطفی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 11/5 /ع8ط2 |
| موضوع | اخلاق اسلامی - کتاب شناسی
اسلام - مسایل متفرقه علوم - مجموعهها - متون قدیمی تا قرن 14 علوم - کتاب شناسی علوم اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 علوم اسلامی - کتاب شناسی |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1422 هـ.ق یا 2002 م |
| کد اتوماسیون | 10198 |
معرفى اجمالى
«مفتاح السعادة و مصباح السيادة فى موضوعات العلوم»، نام كتابى است كه احمد بن مصطفى، مشهور به طاش كبرى‌زاده، آن را به زبان عربى تأليف نموده است. مؤلف، در اين كتاب، به‌طور كامل به علومى كه در عصر خود، به آنها دست‌رسى داشته، پرداخته و توضيحات لازم و مفيدى را در باره آنها داده است و گاه، چند كتاب را در موضوع مورد بحث معرفى كرده است.
ساختار
كتاب، در سه جلد تنظيم شده و مطالب آن، در قالب چهار مقدمه و هفت دوحه(درخت تنومند) كه هر دوحه خود داراى چند شعبه(شاخه) است، بيان گرديده است(دوحه اول تا پنجم در جلد اول، دوحه ششم، در جلد دوم و دوحه هفتم، در جلد سوم ذكر شده است).
غير از عناوين«دوحه» و«شعبه»، مصنف از عناوين جزيى‌ترى، مثل«عنقود»، «مطلب»، «اصل»، «قسم»، «جمله»، «مقام» و«مثار» نيز كمك گرفته است.
مى‌توان گفت مطالب كتاب، به‌طور كلى، به سه قسمت قابل تقسيم است: قسمت اول كه جلد اول را در بر گرفته، در بيان علوم ادبى و علوم عقلى، اعم از حكمت عملى و نظرى مى‌باشد؛ قسمت دوم كه محتواى جلد دوم است، در بيان علوم شرعى است و قسمت سوم كه در جلد سوم، مطرح شده، در بيان علوم مربوط به تصفيه است كه ثمره عمل به علم مى‌باشد؛ در واقع اين قسمت، خلاصه‌اى است از كتاب«احياء العلوم» غزالى.
مؤلف، در هر قسمت، تعداد زيادى از علوم را نام مى‌برد و پس از ذكر نام هر علمى، به معرفى آن و بيان فايده و موضوع و مسائل آن مى‌پردازد و گاه از كتاب‌هايى كه در آن علم تدوين شده است، ياد مى‌كند.
گزارش محتوا
محتويات جلد اول:
1. مقدمه‌اى در حمد و ثناى الهى و صلوات بر پيغمبر اكرم(ص) و اهل بيت و اصحاب آن حضرت و بيان هدف غايى از تأليف كتاب و بيان نام آن و...؛
2. مقدمات چهارگانه(فضيلت علم و تعلّم و تعليم، شرايط و وظايف متعلم، وظايف معلم و نسبت ميان روش استدلال و روش تصفيه يا رابطه علم و عمل)؛
3. مقدمه(در بيان حصر علوم به‌گونه اجمالى)؛
4. دوحه اول(در بيان علوم خطى)، شامل:
الف) مقدمه(در فضيلت خط و بيان نياز به آن و چگونگى وضع آن)؛
ب) شعبه اول، در باره علوم مربوط به چگونگى صناعت خطى؛ علومى از قبيل علم ادوات خط، علم قوانين كتابت، علم تحسين حروف و...؛
ج) شعبه دوم، در باره علوم مربوط به املاى حروف مفرد؛ علومى از قبيل علم املاى خط عربى، علم خط مصحف و...؛
5. دوحه دوم(در بيان علوم مربوط به الفاظ)، شامل:
الف) مقدمه؛
ب) شعبه اول، در باره علومى كه به مفردات تعلق دارد، مانند علم مخارج حروف، علم لغت، علم وضع و...؛
ج) شعبه دوم، در باره علومى كه به مركبات تعلق دارد، مانند علم نحو، علم معانى، علم بيان، علم بديع و...؛
د) شعبه سوم، در باره فروع علوم عربى، مانند علم امثال، علم وقايع و رسوم امم، علم تاريخ خلفاء و...؛
6. دوحه سوم(در بيان علوم مربوط به معقولات ثانيه)، شامل:
الف) مقدمه؛
ب) شعبه اول، در باره علوم ابزارى كه آدمى را از خطاى در استدلال نگه مى‌دارد، مانند علم منطق؛
ج) شعبه دوم، در باره علومى كه انسان را از خطاى در مناظره و درس نگه مى‌دارد، مانند علم آداب درس، علم نظر و...؛
7. دوحه چهارم(در بيان علوم مربوط به اعيان)، شامل:
الف) مقدمه؛
ب) شعبه اول، در باره علم الهى؛
ج) شعبه دوم، در باره فروع علم الهى، مانند علم معرفت نفوس انسانى، علم معرفت ملائكه، علم معرفت معاد و...؛
د) شعبه سوم، در باره علم طبيعى؛
ه) شعبه چهارم، در باره فروع علم طبيعى، مانند علم طب، علم نبات، علم حيوان، علم معادن و...؛
و) شعبه پنجم، در باره فروع علم طبيعى[در اين شعبه، فروع هر يك از فروعى كه در شعبه چهارم ذكر شد، بيان شده است، بنا بر اين مناسب بود گفته شود: الشعبة الخامسة فى فروع فروع العلم الطبيعى]، شامل:
عنقود(خوشه) اول، در باره فروع علم طب، مانند علم تشريح، علم جراحت، علم حجامت و...؛
عنقود دوم، در باره فروع علم فراست، مانند علم قيافه، علم استنباط معادن، علم نزول باران و...؛
عنقود سوم، در باره فروع علم نجوم، مانند علم رمل، علم فال و...؛
عنقود چهارم، در باره فروع علم سحر، مانند علم كهانت، علم شعبده و تخيلات و...؛
ز) شعبه ششم، در باره علوم رياضى، مانند علم هندسه، علم هيئت، علم عدد و...؛
ح) شعبه هفتم، در باره فروع علم هندسه، مانند علم مساحت، علم ابزار جنگى، علم اوزان و موازين و...؛
ط) شعبه هشتم، در باره فروع علم هيئت، مانند علم نوشتن تقويم، علم صور كواكب، علم منازل ماه و...؛
ى) شعبه نهم، در باره فروع علم عدد، مانند علم جبر و مقابله، علم محاسبه درهم و دينار، علم محاسبه فرائض و...؛
ك) شعبه دهم، در باره فروع علم موسيقى، مانند علم آلات و ابزار موسيقى، علم رقص و علم غنج(ناز و عشوه)؛
8. دوحه پنجم(در بيان حكمت عملى)، شامل:
الف) شعبه اول، در باره علم اخلاق؛
ب) شعبه دوم، در باره علم تدبير منزل؛
ج) شعبه سوم، در باره علم سياست؛
د) شعبه چهارم، در باره فروع حكمت عملى، مانند علم آداب ملوك، علم وزارت و...
محتويات جلد دوم:
دوحه ششم(در بيان علوم شرعى)، شامل:
الف) مقدمه؛
ب) شعبه اول، در باره علم قرائت؛
ج) شعبه دوم، در باره علم روايت حديث؛
د) شعبه سوم، در باره علم تفسير؛
ه) شعبه چهارم، در باره علم درايه؛
و) شعبه پنجم، در باره علم كلام؛
ز) شعبه ششم، در باره علم اصول فقه؛
ح) شعبه هفتم، در باره علم فقه؛
ط) شعبه هشتم، در باره فروع علوم شرعى، شامل:
مطلب اول، در باره فروع علم قرائت، مانند علم مخارج حروف، علم مخارج الفاظ، علم وقوف و...؛
مطلب دوم، در باره فروع علم حديث، مانند علم شرح حديث، علم ناسخ و منسوخ حديث، علم اسباب و ازمنه و امكنه ورود احاديث و...؛
مطلب سوم، در باره فروع علم تفسير، مانند علم معرفت مكى و مدنى، علم معرفت اولين آيات نازله، علم معرفت سبب نزول و...؛
مطلب چهارم، در باره فروع علم حديث، مانند علم مواعظ، علم ادعيه و اوراد، علم آثار و...؛
مطلب پنجم، در باره فروع علم كلام؛
مطلب ششم، در باره فروع علم اصول فقه، مانند علم نظر، علم مناظره، علم جدل و علم خلاف؛
مطلب هفتم، در باره فروع علم فقه، مانند علم فرائض، علم قضاء و...
توجه: همه مطالب جلد اول(مطالب بعد از مقدمات چهارگانه) و دوم، زيرمجموعه قسمت اول رساله است كه در بيان ارشاد به چگونگى تحصيل روش استدلال مى‌باشد.
محتويات جلد سوم:
1. مقدمه؛
2. دوحه هفتم(در بيان علوم باطن)، شامل:
الف) شعبه اول، در باره عبادات، مشتمل بر:
اصل اول، در باره علم، شامل:
مطلب اول، در باره شناخت فضيلت علم و تعلم و تعليم؛
مطلب دوم، در باره شناخت علمى كه بر مسلمان واجب است؛
مطلب سوم، در باره علوم محمود و علوم مذموم؛
مطلب چهارم، در باره آداب و وظايف معلم و متعلم؛
مطلب پنجم، در باره آفات علم و بيان نشانه‌هاى علماى دنيا و علماى آخرت؛
مطلب ششم، در باره عقل و شرافت و حقيقت و اقسام آن؛
اصل دوم، در باره قواعد عقايد؛
اصل سوم، در باره علم اسرار طهارت؛
اصل چهارم، در باره علم اسرار نماز، شامل:
مطلب اول، در باره بيان مراتب نماز؛
مطلب دوم، در باره شروط باطنى نماز؛
مطلب سوم، در باره بيان كيفيت احضار قلب در هنگام به جا آوردن هر يك از اركان و شروط؛
مطلب چهارم، در باره علم وظايف امامت؛
مطلب پنجم، در باره فضيلت نماز جمعه و آداب و سنن آن؛
مطلب ششم، در باره نمازهاى نافله، شامل:
قسم اول، نماز ضحى و نماز اوابين؛
قسم دوم، نماز روزها و شب‌هاى هفته؛
قسم سوم، نمازهايى كه با تكرار سال‌ها، تكرار مى‌شوند؛
قسم چهارم، نمازهايى كه به اسباب عارضى مربوط مى‌شوند؛
اصل پنجم، در باره علم اسرار زكات، شامل پنج مطلب؛
اصل ششم، در باره علم اسرار روزه، شامل پنج مطلب؛
اصل هفتم، در باره علم اسرار حج، شامل هفت مطلب و مطلب پنجم آن، مشتمل بر ده جمله؛
اصل هشتم، در باره علم فضيلت اذكار و تلاوت اوراد، شامل يك مقدمه و ده مطلب؛
اصل نهم[در كتاب، اشتباها اصل دهم نوشته شده]، در باره تقسيم اوراد و فضيلت و احكام آنها، شامل شش مطلب و يك خاتمه؛
ب) شعبه دوم، در باره عادات، شامل:
اصل اول، در باره آداب خوردن، مشتمل بر چهار مطلب و مطلب اول آن، شامل سه قسم؛
اصل دوم، در باره آداب زناشويى، شامل شش مطلب؛
اصل سوم، در باره آداب كسب و معاش، شامل پنج مطلب و مطلب دوم آن، مشتمل بر شش عقد؛
اصل چهارم، در باره حلال و حرام، شامل هشت مطلب و مطلب سوم آن، مشتمل بر چهار مثار؛
اصل پنجم، در باره آداب هم‌نشينى و معاشرت با گروه‌هاى مختلف مردم، شامل يازده مطلب؛
اصل ششم، در باره آداب عزلت(گوشه‌نشينى)، شامل سه مطلب؛
اصل هفتم، در باره آداب سفر، شامل چهار مطلب؛
اصل هشتم، در باره آداب سماع و وجد، شامل سه مطلب و مطلب سوم آن، مشتمل بر سه مقام؛
اصل نهم، در باره امر به معروف و نهى از منكر، شامل چهار مطلب؛
اصل دهم، در باره اخلاق نبوت؛
ج) شعبه سوم، در باره مهلكات، شامل:
اصل اول، در باره شرح عجايب قلب، مشتمل بر ده مطلب؛
اصل دوم، در باره رياضت نفس و تهذيب اخلاق، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل سوم، در باره شكستن شهوت شكم و فرج، مشتمل بر سه مطلب؛
اصل چهارم، در باره آفات زبان؛
اصل پنجم، در باره سرزنش خشم و كينه و رشك، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل ششم، در باره مذمت دنيا، مشتمل بر دو مطلب؛
اصل هفتم، در باره مذمت مال و ناپسند بودن حب آن و مذمت بخل، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل هشتم، در باره مذمت جاه و ريا، مشتمل بر شانزده مطلب؛
اصل نهم، در باره مذمت كبر و عجب، مشتمل بر هفت مطلب؛
اصل دهم، در باره مذمت غرور، مشتمل بر سه مطلب؛
د) شعبه چهارم، در باره منجيات، شامل:
اصل اول، در باره توبه، مشتمل بر ده مطلب؛
اصل دوم، در باره صبر و شكر، مشتمل بر يازده مطلب؛
اصل سوم، در باره رجاء و خوف، مشتمل بر پنج مطلب؛
اصل چهارم، در باره فقر و زهد، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل پنجم، در باره توكل، مشتمل بر شش مطلب؛
اصل ششم، در باره محبت و شوق و انس و رضا، مشتمل بر هفت مطلب؛
اصل هفتم، در باره نيت و اخلاص و صدق، مشتمل بر چهار مطلب؛
اصل هشتم، در باره محاسبه و مراقبه؛
اصل نهم، در باره تفكر، مشتمل بر دو مطلب؛
اصل دهم، در باره ذكر موت و بعث و نشور، مشتمل بر سه مطلب؛
توجه: تمام مطالب جلد سوم، زيرمجموعه قسمت دوم رساله است كه در باره علوم مربوط به تصفيه مى‌باشد.
وضعيت كتاب
فهرست محتويات هر جلد، در آخر آن، ذكر شده است؛ به علاوه اينكه در پايان جلد سوم، اين فهرست‌ها نيز ذكر شده است:
1. فهرست علوم؛
2. فهرست اسماء كتب؛
3. فهرست اعلام و مؤلفين؛
4. فهرست اماكن و بقاع.
پیوندها
مطالعه کتاب مفتاح السعادة و مصباح السيادة في موضوعات العلوم در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور