از سمرقند تا سارد: نگرشی تازه به امپراتوری سلوکی
از سمرقند تا سارد: نگرشی تازه به امپراتوری سلوکی تألیف سوزان شروین ـ وایت، آملی کورت، ترجمه حمیدرضا پیغمبری، مریم شفیعیان، این کتاب یکی از متون جامع و مهم تاریخ سیاسی سلوکیان در آسیای غربی و به ویژه سرزمین‌های ایرانی است و جنبه‌های مختلفی از شکل‌گیری امپراتوری سلوکی در سده سوم پ.م. تا به قدرت‌رسیدن اشکانیان را با استفاده از تمام منابع موجود اعم از کتیبه‌ها و متون تاریخی و ادبی و همچنین یافته‌های باستان‌شناسی بررسی می‌کند و با نگاهی نو به مسئلۀ فرازوفرود فرهنگ «یونانی‌مآبی» (هِلِنیسم) در شرق و برهم‌کنش تمدن‌های ایرانی و یونانی در امپراتوری سلوکی می‌پردازد.
| از سمرقند تا سارد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شروین ـ وایت، سوزان (نویسنده)
کورت، آملی (نویسنده) پیغمبری، حمیدرضا (مترجم) شفیعیان، مریم (مترجم) |
| ناشر | توس |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| شابک | 0ـ747ـ315ـ964ـ978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب در هشت فصل به نگارش درآمده است.
گزارش کتاب
پژوهش در تاریخ، دین، هنر و فرهنگ سلوکیان در سایۀ اقبال عمومی هخامنشیان و ساسانیان حتی بسیار بیشتر از جانشینان پارتی‌شان در مطالعۀ تاریخ ایران باستان به غفلت و فراموشی سپرده شده و از این‌رو عمدۀ همان پژوهش‌های جدی و اندک غربی نیز نزد دانشجویان و پژوهشگران در ایران مهجور و گاه ناشناخته مانده‌اند.
سلوکیان (63 ـ 312 ق.م) گروهی از جانشینان اسکندر بودند که امپراتوری گسترده‌ای در جنوب غربی آسیا شکل دادند و بخش بزرگی از قلمرو آنها را ایالت‌های ایرانی تشکیل می‌داد. این امپراتوری در زمان نخستین پادشاهان آن یعنی سلوکوس یکم و آنتیوخوس یکم بهره‌مندی‌های نظامی بزرگی داشت؛ اما اندکی بعد از مرگ آنتیوخوس یکم روند استقلال بلخ و پارت در شرق آغاز گردید و این افزون بر ایالاتی چون پارس و ارمنستان است که آغاز استقلال آنها از سلوکیان تاکنون به‌خوبی مشخص نشده است. ماد نیز به دو بخش کوچک و بزرگ تقسیم شده بود؛ ماد کوچک (آذربایجان) را خادانی ایرانی اداره می‌کردند و در مرکز ماد بزرگ یعنی شهر همدان هم با وجود آنکه از نظر اداری، مرکز «ساتراپی‌های علیا» به شمار می‌رفت، شورش‌هایی ضد دولت مرکزی رخ می‌داد. افزون بر این سلوکیان در غرب هم دو دشمن نیرومند داشتند؛ یکی دولت بطلمیوسیان مصر که در واقع همتای آنها در این گوشه از قلمرو سابق اسکندر بود و جنگ‌های مدام این دو که به جن‌های سوری معروف است، با موفقیتی نهایی برای هیچ‌یک همراه نشد. دیگری دولت روم که سرانجام به عمر دودمان سلوکی پایان داد.
دودمان سلوکی با وجود مشکلات، تا زمان سقوط‌شان در انطاکیه، 250 سال دوام آوردند. بنابراین می‌توان با نویسندگان این کتاب هم‌نظر بود که امپراتوری سلوکی آن‌چنان که در گذشته تصور می‌شد، ضعیف و ناپایدار نبوده است. سلوکیان وارث قلمرویی بودند که به وسیلۀ هخامنشیان به‌خوبی سازماندهی شده بود و خود آنها نیز از طریق رسمی مبتنی بر حمایت اقتصادی و دینی از شهرها، روابط‌شان را با رعایا تقویت می‌کردند؛ اما اتکای آنها بیش از همه بر پایۀ نیروی نظامی ورزیده و پرشمار بود و افزون بر این، شهرهای خودمختار یونانی‌مآب که با عنوان کلنی (مستعمره‌نشین یا مهاجرنشین) از آنها یاد می‌شود، نیز پایگاه‌های محکمی برای این حاکمان به شمار می‌آمدند.
این کتاب یکی از متون جامع و مهم تاریخ سیاسی سلوکیان در آسیای غربی و به ویژه سرزمین‌های ایرانی است و جنبه‌های مختلفی از شکل‌گیری امپراتوری سلوکی در سده سوم پ.م. تا به قدرت‌رسیدن اشکانیان را با استفاده از تمام منابع موجود اعم از کتیبه‌ها و متون تاریخی و ادبی و همچنین یافته‌های باستان‌شناسی بررسی می‌کند و با نگاهی نو به مسئلۀ فرازوفرود فرهنگ «یونانی‌مآبی» (هِلِنیسم) در شرق و برهم‌کنش تمدن‌های ایرانی و یونانی در امپراتوری سلوکی می‌پردازد. ویژگی این اثر در کتب تاریخ یونانی‌مآبی در شرق در این نکته است که نویسندگان آن به تاریخ سلوکی به عنوان میان‌پرده‌ای یونانی ـ مقدونی یا «وصله‌ای ناهمگون» در تاریخ شرق باستان و مشخصا ایران باستان نمی‌نگرند و عینک مرسوم ستایش یک‌سویۀ یونان و یونانی‌مآبی را بر چشم ندارند.
نگاه دقیق نویسندگان، جایگاه واقعی امپراتوری سلوکی را نه به عنوان دوره‌ای «غریبه و وارداتی» از جهان یونانی، بلکه به مثابۀ سه سده تداوم آگاهانۀ سنت‌های پادشاهی و میراث‌دار خلف نظام پیچیدۀ دیوان‌سالاری و سنت نوشتاری شرق نزدیک باستان و به‌ویژه امپراتوری هخامنشی روشن می‌سازد و همچنان به جنبه‌های مختلف تأثیر پررنگ سنت‌های ایرانی و بومی بر یونانی تأکید دارد.
نویسندگان در جای‌جای کتاب بخش‌های مهمی از اسناد نوشتاری و کتیبه‌های عصر سلوکی، به‌ویژه کتیبه‌های میخی دوران یونانی‌مآبی را در گسترۀ قابل توجهی از زبان‌ها و جغرافیا پیش چشم خواننده برجسته می‌کنند. متفاوت از بسیاری تواریخ سلوکی که عمدتاً تنها متکی به استفاده از منابع یونانی و لاتینی هستند، به مجموعۀ بزرگی از منابع بابلی، آرامی، مصری، یهودی و هندی در این پژوهش استناد شده که برگردان فارسی آنها در این ترجمه را اولین ترجمۀ (هرچند غیرمستقیم) این متون و کتیبه‌ها به فارسی می‌توان دانست.
در این کتاب، نویسندگان به طور کلی در دیدگاه‌های پیشین دربارۀ امپراتوری سلوکی تجدیدنظر کرده‌اند. این دیدگاه تازه، امپراتوری سلوکی را حتی بعد از شکست آنتیوخوس سوم از رومیان، دارای ساختاری منسجم و حاکمیتی مقتدر و توانمند معرفی می‌کند. این دیدگاه، شکست‌های گاه‌وبیگاه سلوکیان از غلاطیان، دولت پرگام و بطلمیوسیان را کم‌اهمیت تلقی کرده و نقش دودمان‌های محلی چون پادشاهان پارس، بلخ و ارمنستان را ناچیز ارزیابی می‌کند.
یکی از مزایای این کتاب آن است که به جای تمرکز بر سرحدات غربی و جنگ‌های سلوکیان و بطلمیوسیان، به شرق به‌ویژه بابل و ارمنستان و حتی هند توجه دارد که اهمیت آگاهی از تاریخ و تمدن‌های باستانی این سرزمین‌ها برای درک بسیاری از مسائل فرهنگسی و سیاسی ایران باستان بر کسی پوشیده نیست. مطالب کتاب به طور کلی بر تحلیل مسائلی چون ساختار اداری، ایدئولوژی پادشاهی و یونانی‌مآبی متمرکز است و به روایت رویدادهای سیاسی و جنگ‌ها نمی‌پردازد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات