عرف الطيب من أخبار مكة و مدينة الحبيب
| عرف الطیب من أخبار مکة و مدینة الحبیب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عاقولی، محمد بن محمد (نویسنده) عمر، علی (محقق) |
| ناشر | مکتبة الثقافةالدينية |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1428 ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-341-352-7 |
| موضوع | زیارتگاههای اسلامی - مدینه
زیارتگاههای اسلامی - مکه مدینه - تاریخ مکه - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 248 /الف2ع4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
عرف الطیب من أخبار مکة و مدینة الحبیب، تألیف ابن عاقولى از فقهاى شافعى(متوفى 797ق) است. این اثر خلاصه‌اى از دو کتاب "اخبار مکة" أبى ولید ازرقى (متوفی250ق) و "جامع الاصول" ابن أثیر جزرى (متوفی606ق) است و مؤلف چیزى بر آن نیفزوده است.
ساختار
پس از مقدمه‌ای از محقق که در آن خلاصه‌ای از تاریخ‌نگاری مکه و شرح حال مؤلف ذکر شده مطالب کتاب با مقدمه مختصری از مؤلف در سه باب با همان ترتیب بخش‌هاى کتاب اخبار مکه تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در جریان تاریخ نگارى اسلامى، شیوه تاریخ نگارى شهرها و آبادى‌ها از پیشنیه بسیار کهنى برخوردار است و در این میان تاریخ مکه و گزارش حوادث و چگونگى رویدادهاى آن، اهمیت و جایگاه بلندى را به خود اختصاص داده است.
در دوران اسلامى نیز اخبار مکه و گزارش‌هاى مربوط به حوادث و جریان‌هاى گونه گون آن، براى مسلمانان از اهمیت ویژه‌اى برخوردار بوده است. اخبار، فضائل، جایگاه بلند، و جنبه‌هاى تاریخى مکه در دوران نقل و نیز دوره تدوین براى مسلمانان به جهاتى گونه گون نقش تعیین کننده‌اى داشته است.
از این روى از جمله کهن‌ترین آثار مدوّن فرهنگ اسلامى آثارى است که درباره مکه و مدینه نگاشته شده است. کتاب ابوولید أزرقی با عنوان "اخبار مکه" از اولین تألیفات در این زمینه است که به عنوان یک منبع مهم مورد استفاده محقق قرار مى‌گیرد. اکثر معلومات کتاب او از عبدالله بن عباس و شاگردانش مى‌باشد؛ چرا که نزد آنها معلومات فراوانی از مکه بوده است. الأزرقی بر معرفت اخبار تاریخی و روایات مکه و تاریخ اسلامی آن و حوادثش بسیار مشتاق بوده است. سه چهارم از کتابش به ذکر قصه‌های جاهلی پیرامون حرم مکه و شعائر آن اختصاص یافته، اما باقی آن درباره اماکن مقدس دیگر مکه، اخبار رسول اکرم(ص) و معاصرین مکه ایشان و راه‌های مکه و اطراف آن مى‌باشد.
محقق در مقدمه‌اش بر عرف الطیب چنین آورده است که ابن عاقولی در مقدمه آن را تلخیصی از کتاب‌های متعددی دانسته و نام چهار عنوان از آنها را آورده است؛ اما محقق با تحقیق خود به این نتیجه رسیده است که این کتاب تنها تلخیص دو کتاب مذکور است.
مطالب ابواب به ترتیب عبارت است از:
- اطلاع از سرگذشت کعبه از مطالبی است که هر مسلمان مشتاق است که از آن اطلاع یابد. در ابتدا روایاتیدرباره کعبه و علت نامیده شدن آن به بیت المعمور آمده است. سپس به حج آدم و ابراهیم و انبیاء علیهم‌السلام و بنای آن توسط فرزندان آدم و نیز قریش در زمان جاهلیت می‌پردازد. پیشینه پوشش کعبه در پیش و پس از اسلام و این که از آغاز اسلام هر سال پوشش آن را پائین آورده و بین حجاج تقسیم می‌کردند، از دیگر مطالب است. اندازه بیت الحرام از داخل و خارج و جزئیات آن نیز به دقت در تاریخ ثبت شده است.
- هدف از ایجاد خانه کعبه به جای آوردن مناسک و عبادات و اعمال حج بوده است و لذا از سوی تاریخ نگاران اسلامی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. حدود حرم و تعظیم آن، فضیلت اقامه نماز در برابر کعبه و در مسجدالحرام و حدود عرفه و توقف در آن از مهم‌ترین مباحث این باب است. بخش اعظمی را نیز مسافت‌ها و به تعبیر کتاب "ذرع‌ها" تشکیل داده است که به عنوان نمونه: فاصله مابین صفا و رکن اسود، مزدلفه، عرفه و ابواب آن و نیز اندازه طواف اطراف کعبه را مى‌توان ذکر نمود. در پایان نیز از مکان‌هایی که نماز در آنها مستحب است؛ مانند: بیت حضرت خدیجه(س)، مسجد الجن، مسجد السرر، مسجد حراء و ثور نام برده شده است.
- اعمال در شهر مکه از فضیلت زیادی برخوردار است. این بخش با فضیلت طواف آغاز شده که مطابق روایات به هر قدمی حسنه‌ای ثبت و سیئه‌ای از نامه عمل انسان محو مى‌شود. طواف در شرایط و زمان‌های خاص؛ مانند هنگام بارش باران و طلوع و غروب خورشید و در ماه رمضان نیز بر سایر اوقات فضیلت دارد. در ادامه اخبار فضیلت مکه، مسجدالحرام، مدینه، عتیق و ذوالحلیفه ذکر شده و با فضیلت حجاز کتاب به پایان آمده است.
وضعیت
چاپ اول کتاب در سال 1989 میلادی در مصر صورت گرفته است. این نسخه مورد استفاده محقق واقع شده و غلطهای فراوان آن در پاورقی مورد اصلاح قرار گرفته است. در بعضی موارد مطالبی را که الأزرقی ذکر کرده است، با ذکر "اضافة من عندنا" در پاورقی، به متن افزوده است.
فهارس پایان کتاب:
- أعلام و قبایل و طوایف.
- شهرها و مکانها و مانند آن.
- اطلاعات عمومی.
- مراجع تحقیق.
منابع تحقیق
- مقدمه و متن کتاب.
- علوی مقدم، مهیار، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد 4، ص173، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374