فرهنگ گزیده شاهنامه: جلوه‌های زیباشناختی واژه‌های گزیده شاهنامه
| فرهنگ گزیده شاهنامه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نوشین، عبدالحسین (نویسنده) ملکوتی، سید علی (محقق) |
| ناشر | آفرینه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| شابک | 4ـ843364ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
فرهنگ گزیده شاهنامه: جلوه‌های زیباشناختی واژه‌های گزیده شاهنامه تألیف عبدالحسین نوشین، با تصحیح و تحقیق سید علی ملکوتی؛ عبدالحسین نوشین چند سال آخر عمر خود را در خارج از ایران گذرانید و به تحقیق در شاهنامه و همکاری متن انتقادی آن کتاب بزرگ می‌پرداخت و در لغات شاهنامه و معانی دقیق آن و ریشۀ هر کلمه و شواهدی از استعمال آنها در آثار دیگر ادبیات فارسی مطالعه می‌کرد. گذشته از آن، به سائقۀ ذوق و قریحۀ هنری از داستان‌های شاهنامه سناریوی فیلم ترتیب داد.
گزارش کتاب
زنده‌یاد عبدالحسین نوشین تنها هنرمند فعال و کاردیده و دانش‌آموختۀ تئاتر نبود، بلکه هنرها و امتیازات دیگر نیز داشت. چون دانش‌آموختۀ هنرهای دراماتیک کنسرواتوار تولوز بود، زبان فرانسوی را با تسلط می‌دانست. از کارهایش ترجمۀ متون تئاتر و نمایش‌نامه از زبان فرانسه به فارسی بود. زبان روسی را هنگام تبعید به‌خوبی آموخته بود. به شعر حماسی فردوسی علاقۀ ویژه داشت. با ادبیات کهن زبان فارسی و شاعران سبک خراسانی آشنا بود و به آن ارادت می‌ورزید. با ادیبان ارزشمندی چون محمدعلی فروغی و مجتبی مینوی همکاری کرد. با نویسندگان و مترجمان چون بزرگ علوی و صادق هدایت همکار و دوست و شعر شاعر نوسرا نیما یوشیج را پذیرا بود و نقد و بررسی می‌کرد.
نوشین چند سال آخر عمر خود را در خارج از ایران گذرانید و به تحقیق در شاهنامه و همکاری متن انتقادی آن کتاب بزرگ می‌پرداخت و در لغات شاهنامه و معانی دقیق آن و ریشۀ هر کلمه و شواهدی از استعمال آنها در آثار دیگر ادبیات فارسی مطالعه می‌کرد. گذشته از آن، به سائقۀ ذوق و قریحۀ هنری از داستان‌های شاهنامه سناریوی فیلم ترتیب داد.
آنچه نوشین دربارۀ فرهنگ شاهنامه از شرح و توضیح و مفاهیم واژه یادداشت کرد، «واژه‌نامک» نام گرفت، به اعتبار آنکه «ک» به ظاهر مفهوم خردی و کوچکی می‌دهد، شماری لغات محدود اما دشوار و سخت‌یاب برای توضیح و معنی جمع‌آوری و با دقت نظر و مستوفی شرح و معنی شده است. شاهد مثال شعری سه مورد یا بیشتر، همه از شاهنامه است و شاهد مثال از منابع دیگر، عموماً هم‌عصر با فردوسی است.
نوشین تنها به این اکتفا نمی‌کند که معنی یا مترادفی برابر واژۀ موردنظر قرار دهد. در موارد متعدد به بسط معنی و شرح و توضیح واژه می‌پردازد. گاهی یک صفحه یا دو صفحه در توضیح و شرح واژه است: آغار = آغاردن، آهو، برآغالیدن، نوشه، انوشه، اروند .... ده‌ها واژه‌های که نیاز به توضیح و تعبیر دارد که به گونه‌ای مورد پسند، حق مطلب را ادا کرده است.
نویسنده در این فرهنگ از یادداشت‌های زنده‌یاد پورداود و یادداشت‌های گات‌ها و .... در زمینۀ ریشه‌شناسی واژه‌ها بهره جسته است و نیز شناخت ریشه‌های کلمه در زبان پهلوی، اوستایی، فارسی باستان همان‌طور که آمده است از یادداشت‌های آن بزرگ‌مرد استفاده کرده است.
آنچه از این فرهنگ برمی‌آید آن است که نوشین از منابع دست‌اول و ارزشمند در پژوهش خود بهره برده است و به اندازۀ توان خود با تمام سختی‌ها دربارۀ یکی از ارکان شاهنامه یعنی واژه‌ها کاری درخور و بسزا انجام داده است و در برخورد با واژه‌های کهن شاهنامه، افزون بر استفاده از منابع ایرانی، از آثار ایران‌شناسان اروپایی به‌خوبی یاری گرفته است.
واژه‌نامک براساس پنج نسخۀ معتبر شاهنامه (نسخه‌های خطی موزۀ بریتانیا، کتاب‌خانۀ عمومی لنینگراد، قاهره و دانشکدۀ خاورشناسی فرهنگستان علوم شوروی) تدوین شده، اما ارجاع ابیاتِ شاهد به شاهنامه چاپ انستیتوی ملل آسیاست. یکی از ویژگی‌های برجستۀ واژه‌نامک، شرح بسیاری از ترکیبات به‌کاررفته در شاهنامه است که در فرهنگ‌های قبلی، از جمله فرهنگ ولف نیامده است. به‌علاوه در مقایسه با فرهنگ‌های دیگر شاهنامه، واژه‌ها دقیق‌تر معنی شده است.
نسخۀ جدید واژه‌نامک عبدالحسین نوشین که تازگی با عنوان اصلی «فرهنگ گزیدۀ شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی» و زیرعنوان «جلوه‌های زیباشناختی واژه‌های گزیدۀ شاهنامه» منتشر شده، حاصل حدود بیست سال پژوهش و تصحیح سیدعلی ملکوتی و افزوده‌های او بر واژه‌نامک سترگ نوشین است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات