رسائل فقهیة (سبحانی)

‏رسائل فقهیة
پدیدآوران	سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	رسائل فقهیة، تبحث في مسائل فقهية مختلفة و مستحدثة علي ضوء الكتاب العزيز و السني النبوية و مصادر التشريع عند الفريقين
ناشر	مؤسسه امام صادق عليه‌السلام
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد 1 تا 6: 1429ق، مجلد7: 1431ق
شابک	‎978-964-357-306-5
موضوع	فقه جعفری - قرن 14 - مجموعه ‏ها
زبان	عربی
تعداد جلد	7
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏183‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏2‎‏ر‎‏5
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، رسائل فقهیة (ابهام‌زدایی) را ببینید.

برای دیگر کاربردها، الرسائل الفقهية (ابهام‌زدایی) را ببینید.

رسائل فقهية اثر آیت‌الله جعفر سبحانی (معاصر)، مجموعه هفت‌جلدی حاوی رسائل فقهی به زبان عربی در موضوع فقه استدلالی جعفری است. این اثر حاوی یک‌صد و بیست‌ودو رساله فقهی از نویسنده است که در زمان‌های مختلف و به دواعی مختلف در جاهای مختلف چاپ شده است، ازاین‌رو به لحاظ حجمی و لحن گفتاری متفاوتند.

ساختار

کتاب هفت جلد دارد. هرکدام از مجلدات دارای مقدمه و محتوای مطالب ضمن رساله‌های مختلف است. مجموعه صد و بیست‌ودو رساله فقهی در این هفت جلد ارائه شده است.

گزارش محتوا

این مجموعه، مجموعه رسائل فقهی در ابواب و مواضع مختلف فقهی است که بر اساس کتاب خدا و سنت پیامبر اسلام(ص) و موارد اتفاق میان فقها و حکم عقل، گرد آمده است. البته شایان ذکر است که این مجموعه، سال‌های زیادی زمان برده تا به این صورت درآمده و محصول یک‌روزه نبوده است؛ مقالات این کتاب‌ها بر اساس احتیاج به نگارششان در مجلات علمی و فقهی چاپ شده است و برخی دیگر در میان نوشته‌های فقهی نویسنده موجود است؛ علاوه بر این مسائل، مقالات و رسائل جدیدی نیز میان این رساله‌ها هست که جدیداً توسط نویسنده نوشته شده و پیشتر وجود نداشته و چاپ نشده است. درهرحال مجموعه رسائل پیش‌گفته در این کتاب چند جلدی جمع شده تا مراجعه به آن برای مشتاقان به مطالعه آن‌ها و جوینده مطالب در میان آن‌ها، آسان باشد. نویسنده از میان این مقالات و رسائل، مسائل مبتلی‌به و موردنیاز را برای ارائه در این کتاب برگزیده است.

اولین رساله کتاب، درباره بلوغ، حدود و علائم آن است. در این رساله از بلوغ حُلُم (احتلام در خواب)، بلوغ نکاح و بلوغ اشُد (خروج از طفولیة) بحث می‌شود. سپس علائم بلوغ در سنت بیان می‌شود و پس‌ازآن سن بلوغ مطرح می‌گردد. پس‌ازاین مباحث، سن بلوغ در پسر و دختر و اقوال در آن طرح و بررسی می‌شود و پس‌ازاین مباحث، تعدادی پرسش و پاسخ مطرح می‌شود.

دومین رساله کتاب درباره نماز جماعت استداره‌ای حول کعبه است؛ در این رساله تاریخچه این امر بیان می‌گردد، اولین شخص از اصحاب که متعرض این مسأله شد مشخص می‌شود، کلمات دیگران نقل می‌شود و تأسیس اصل در مسأله می‌شود. پس‌ازآن، سه اشکال حول این مسأله مطرح شده و پاسخ داده می‌شود و به سیره مسلمین در صحت این امر استدلال می‌گردد.

سومین رساله در شرطیت یا عدم اشتراط وحدت افق است؛ در این رساله، دلایل قائلین به اشتراط و قائلین به عدم اشتراط وحدت افق طرح می‌شود. کیفیت تکون هلال بیان می‌گردد و هرکدام از این دو نظریه طرح و بررسی می‌شود.

رساله‌های چهارم، پنجم و ششم در جلد اول کتاب، مربوطه به مسائل حج است؛ در رساله چهارم حول شخصی بحث می‌شود که از میقات یا مکانی محاذی آن عبور نکرده، رساله پنجم درباره توسعه مسعی است، ششمین رساله در توضیح استظلال مُحرِم در شب است.

رساله هفتم درباره مفاهیم عامه در معاملات است؛ در این رساله، فروعی مانند تعریف مال، منابع مالی، تعریف ملک، اسباب اعتبار ملکیت، اتساع دایره ملکیت اعتباری به حسب تطور فرهنگ، نسبت میان مال و ملک، فرق میان ملک و حق و اقوال در این مسأله، تفاوت میان حکم و حق نظریه وحدت حق و حکم، اقسام حق از ما یقبل الاسقاط و عدمه، ما یجوز نقله و عدمه، ما یورث و ما لا یورث، و احکام هرکدام، بیان حقوق مستحدثه مانند حق اختراع و حق سرقفلی، بین مسائل عقد و عهد، توضیح نقیض بودن عقد با حلّ، عقد در کتاب و مصطلح فقها، تفسیر عهد و تقسیم آن به اذنی و عهدی، بیان شده است.

در هشتمین رساله کتاب، احکام مقبوض به عقد فاسد بیان می‌شود. این رساله به نسبت، رساله‌ای طولانی است. نهمین رساله جلد اول کتاب درباره بیع العربون (بیع به‌صورت پیش‌پرداخت)، تعریف و انواع و احکام هرکدام از انواع آن است؛ در این رساله ابتدا بیع العربون (بیع به‌صورت بیعانه و پیش‌پرداخت) تعریف می‌شود، سپس اقوال فقها درباره این مسأله بیان می‌گردد، پس‌ازآن صور مسأله بیان می‌شود؛ یعنی صورتی که پیش‌پرداخت، عند العقد جزئی از ثمن است و صورتی که عند العقد جزء ثمن نیست؛ صورت اول که پیش‌پرداخت عند العقد جزء ثمن باشد به پنج دلیل رد شده که عبارت است با مغایرت ذات تملک با واقع فسخ، حرمت فسخ به وضیعه، اصل بقاء ملک در ملکیت مشتری، به‌منزله خیار مجهول بودن آن و نهی پیامبر اکرم(ص) از آن. پس‌ازاین پنج دلیل، دلیل قائلین به صحت مطلق این مسأله بیان شده و پس‌ازآن حکم صورت دوم یعنی موردی که پیش‌پرداخت جزء ثمن نیست، بیان گردیده است.

دهمین رساله جلد اول کتاب درباره ولایت پدر و جد بر دختر باکره رشیده است و رساله یازدهم درباره رضاع کبیر می‌باشد. دوازدهمین رساله کتاب، حکم ماهی را درصورتی‌که در تور بمیرد، بیان می‌نماید. سیزدهمین رساله حول منجزات مریض بحث می‌کند. رساله چهاردهم درباره اقرار مریض است. پانزدهمین و شانزدهمین رساله از جلد اول کتاب به ترتیب درباره دیه زن مسلمان و احکام شرعیه بین ثوابت و متغیرات است.

جلد دوم کتاب از رساله هفدهم شروع شده و تا رساله سی و ششم را در خود جای داده است؛ رساله‌هایی که در این جلد از کتاب است به ترتیب درباره مسائل ذیل صحبت می‌کند: تفسیر وطنین به اصلی و اتخاذی، اتمام نماز در اماکن اربعه، اقسام روزه، اجناسی که زکات به آن‌ها تعلق می‌گیرد. شرطیت سوم بدون اعتبار عدم عمل در بحث غنم سائمه و معلوفه در زکات، خمس در زمان غیبت که در دو مقام مصرف خمس و متصدی مصرف آن مطرح و بحث شده است، بیان مؤونه در لغت و اصطلاح، نماز طواف و مکان آن، حقیقت احرام در کلمات فقها، مطاف میان سعه و ضیق، عقد مضاربه و بیان احکام آن، مال قراض، بحث رضاع و شیردهی، کفاءت در نکاح و لواحق آن، حکم زنی که همسرش مفقود شده، سه طلاقه کردن در یک دفعه یا دفعات متعدد در مجلس واحد، ارث بردن مسلمان از کافر و ارث نبردن کافر از مسلمان، ارث زن و شوهر، عمل قاضی به علمش، عاقله و احکام آن در مباحث دیه.

جلد سوم کتاب حاوی رساله‌های سی و هفتم تا پنجاه و چهارم است؛ عناوین مسائل مطرح شده در این رساله‌ها عبارت است از: سفر معصیت، اتمام در موضع قصر و قصر در موضع اتمام در نمازها، روزه یوم‌الشک، قضای روزه میت، زکات نقدین، خمس در اموال، خمس در آنچه از مؤونه سال شخص و خانواده‌اش زیاد می‌آید، اقسام عمره، تعلق نیت به احرام وجوب آن، سود در مضاربه، مرگ مضارب درحالی‌که مال مضاربه در دست اوست، احکام نگاه کردن که از نگاه به زن در هنگام عبور، نگاه به زنان اهل کتاب و موی آنان، نگاه هرکدام از زن و مرد به همنوع خود، کشف حجاب مسلمان نزد کافر، اشتباه من یجوز النظر الیه با دیگری، نظر مرد بر زن اجنبیه، نگاه به‌صورت و کفین، نگاه کردن زن به مرد، نگاه به زن در موارد ضرورت، نظر به قواعد از زنان، بیان حکم صبی و صبیه، شنیدن صدای زن اجنبیه و مصافحه با وی و بیان احکام خنثای مشکله در این موارد، بحث می‌کند. نکاح با زن کتابیه، بیان اقسام طلاق، طلاق مریض، عول (تکیه) در فرایض در مبحث ارث، میراث شخص مجوسی، و صفات قاضی.

جلد چهارم کتاب حاوی هجده رساله است که از شماره 55 تا 72 از رساله‌های این مجموعه را در خود جای داده است؛ این رساله‌ها به ترتیب از مباحث ذیل بحث می‌کنند: حکم کثیر السفر، کسی که در بعضی از وقت حاضر است، نماز و روزه در مناطق قطبی، روزه در سفر، حرمت زکات بر هاشمی، قسمت خمس و مستحق آن، خمس در مال حلال مخلوط به حرام، حج از ارکان دین، شروط بیع به صیغه، صورت‌های مختلف بیع فضولی، مصافحه با زن مسلمان اجنبیه، احکام نفقات، مرگ شوهر در اثنای عده طلاق، قسم به طلاق، بحثی در حجب، میراث شخص غرق‌شده(غرقی) و مهدوم، قاضی تحکیم و مأذون، دیه ذمی و مستأمن.

نویسنده در مقدمه جلد پنجم کتاب متذکر می‌شود که رساله‌های موجود در این جلد، به لحاظ بسط و ایجاز با هم اختلاف دارند و دلیل این امر تألیف آن‌ها در زمان‌های متعدد و به دواعی مختلف بوده است. به‌هرحال در این جلد نیز مانند سایر جلدها تعدادی از رساله‌های فقهی ذکر شده که به جهت رعایت اختصار، تنها عناوینشان را ذکر می‌کنیم. این عناوین که از رساله‌های 73 تا 89 کتاب را شامل می‌شود عبارت است از: حکم اذان قبل از فجر، احکام نماز مسافر، مشروعیه عبادات صبی ممیز، مباحث مربوط به اعتکاف که رساله‌ای نسبتاً طولانی در این کتاب است، حکم مصالحه میان مالک و حاکم شرع، فریضه شرعی بودن خمس که حجم این رساله هم قابل‌توجه است، مقدمات احرام، این‌که پوشیدن ثوبین از واجبات احرام است، فقه مزار در احادیث ائمه اطهار(ع) که مقدمه‌ای دارد و سپس در فصل‌های متعددی درباره زیارت قبور و آثارش در کتاب و سنت، صیانت از مراقد انبیا و ائمه(ع)، بیان روایات و ادله مؤلف در زیارت قبور، بنای مساجد در جنب مشاهد شریفه، گریه بر میت و اقامه عزا بر او... در این رساله بحث می‌شود. ادامه رساله‌های این جلد از کتاب عبارت است از مبحث «بیعتان فی بیعة»، مناصب فقیه ولایت‌فقیه، نکاح مجوسیه و صابئه و مرتدین و اسلام احد الزوجین و لواحق این بحث، طلاق زن در حال حیض و ازدواج او با مرد دیگر، عدم کفاره و فراق در طلاق معلق، آیا موت قبل از دخول مهر را نصف می‌کند یا نه؟ بیان مخارج فروض، بیان رشوه به لحاظ موضوعی و حکمی.

ششمین جلد کتاب از رساله شماره 60 تا 102 را شامل می‌شود. عناوین مطرح شده در این رساله به ترتیب عبارت است از: رسیدن به حد ترخص، کسانی که رخصت در افطار دارند، شرطیت عمد و اختیار در بطلان روزه، شرایط وجوب زکات از بلوغ و عقل و حریت و مالکیت و تمکن از تصرف در مال و اعتبار نصاب، زکات فطره که خودش دارای فصولی است و بخش قابل‌توجهی را در این جلد از کتاب اشغال کرده است. خمس در زمینی که ذمی از مسلمان خریده است. خمس در معادن، اقسام حج، مسائلی درباره طواف و رمی جمرات، زیارت قبور توسط زنان در شریعت اسلامی، احکام معاطاة که نسبتاً بخش قابل‌توجهی در کتاب را گرفته، محرمات نسبی در نکاح، مطلّقه و شروط آن از زوجه بودن و دائمی بودن عقد و پاکی از حیض و نفاس و مستبرأة بودن و تعیین مطلّقه.

جلد هفتم کتاب از رساله 103 تا 122 را شامل می‌شود یعنی حاوی بیست رساله است. موضوعات مطرح شده در رساله‌های این جلد به‌صورت فهرست‌وار عبارت است از: بیان مفهوم عدالت، روشن کردن مرز گناه کبیره و بیان عدد کبائر، ترک که صد و پنجمین رساله است و مباحثی از قبیل حکم عبادیات و قربیات و نقطه‌گذاری قرآن و اعراب آن و تطور در بنای مساجد و مناظره با اصحاب مقالات و کتابت حدیث و پیامبر اکرم(ص) و حج تمتع و نماز تراویح و ترک استلام حجر توسط پیامبر در این رساله مطرح می‌شود. ادامه رساله‌های کتاب شامل مباحث ذیل است: لباس مشکوک، رساله‌ای به دکتر عبدالوهاب ابراهیم ابوسلیمان درباره رؤیت هلال، فقیر و مسکین، مواردی که زکات در آن مستحب است، غنا و موسیقی در کتاب و سنت، هر مبیعی که قبل از قبض تلف شود از مال بایع تلف شده است، تلف در زمان خیار از آن کسی است که خیار ندارد، احتکار، دفع مال به دیگری به این نیت که وی آن را تقسیم کند، حکم شرکت‌های هرمی، شرکت‌های جدید مانند شرکت‌های مدنی و تجاری و...، تأمین و بیمه در شریعت اسلامی که مبحثی طولانی و مستوفاست، وقف حُلِیّ و أثمان، ارث زوجه از زمین، موانع ارث، تقیه به لحاظ موضوعی و حکمی در کتاب و سنت، احتقال به مولد نبوی در راستای تعلیمات کتاب و سنت.

وضعیت کتاب

هر جلد از مجلدات کتاب، حاوی مقدمه‌‎ای است. فهرست مطالب هر جلد در انتهای همان جلد ذکر شده است. در آخر جلد هفتم پیش از ارائه فهرست مطالب کتاب، فهرست موضوعی مجلدات هفتگانه آن ارائه شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.