ابعاد سیاسی و اجتماعی حج

ابعاد سیاسی و اجتماعی حج
پدیدآوران	رهبر، محمدتقی (نویسنده)
ناشر	مشعر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1377 ش
چاپ	1
شابک	‎964-6293-47-6
موضوع	حج
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، حج (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ابعاد سياسى و اجتماعى حج، تأليف محمدتقى رهبر، از جمله آثار فارسی است كه حج را از جنبه‌اى خاص مورد بررسى قرار داده است. نویسنده در مقدمه، هدف از نگارش کتاب را بررسى یکى از ابعاد مهم و حياتى حج؛ يعنى بعد «اجتماعى - سياسى» آن دانسته كه نسبت به ديگر ابعاد، كمتر مورد توجه قرار گرفته است.

ساختار

کتاب در ضمن یک مقدمه و يازده عنوان نوشته شده است. نویسنده در نگارش کتاب از منابع متقدم و متأخر بهره گرفته و مطالب خود را مستند ساخته است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه کتاب پس از پرداختن به اهمیت حج از ديدگاه آيات و روايات و توضيح ابعاد سياسى - اجتماعى آن، عناوین و محورهایى را كه در این بحث مورد توجه قرار گرفته، ذكر كرده است.

توضيح تمام مباحث کتاب در این مقاله نمى‌گنجد، لذا به برخى از مطالب اشاره مى‌شود:

نویسنده در اولین مبحث کتاب، ویژگى‌هاى كنگره حج را در چهارده مورد بيان مى‌كند كه از آن جمله است: «در این اجتماع فرامليتى، افراد مسلمان از سراسر جهان، بدون توجه به مشخصه‌هاى جغرافيايى و سنت‌هاى قومى و لباس و رنگ، با مساوات كامل و بدون توجه به شعارهاى پوچ و گمراه‌كننده، شركت دارند و نظير این همبستگى در سراسر كره زمین بى‌مانند است».

نویسنده، اعلام خلافت و وصايت على(ع) توسط پيامبر اكرم(ص) در حجةالوداع در مسجد خيف و سپس در غدير خم را نشانه اهمیت ولايت دانسته و چنين نوشته است: «اين واقعه مهم تاريخى در عصر درخشان رسالت و آخرين سال حيات مقدس رسول‌اللَّه(ص) در حجةالوداع، گواه صادق ديگرى است بر اهمیّت مسئله رهبرى و مسائل حكومت و زعامت دينى و سياسى مسلمین كه بنيان‌گذار اسلام حضرت محمد(ص) بدان قيام و اقدام كرد و در حضور حاجيان و زائران بلاد برای تبليغ مهم‌ترين ركن معنوى اسلام پس از توحيد و نبوت؛ يعنى امامت و ولايت، بهره گرفت.

ولايت امر حج نيز یکى از شئون امامت است كه ولى امر اگر مبسوط اليد بود و در موسم حضور داشت، عهده‌دار آن است؛ وگرنه امیر و نماينده‌اى را بدين منظور برمى‌گزيند و هدايت امر حج و سرپرستى حجاج را بدو مى‌سپارد. هدف از این سرپرستى، حسن انتظام و انجام فريضه حج و سياست‌گذارى آن و رسيدگى به امور حجاج بيت‌اللَّه است كه در موسم، گردهمايى عظيمى را تشكيل مى‌دهند و به راهنمايى فكرى و دينى و سياسى و اقتصادى نياز دارند.

موضوع برائت از موضوعات مهمى است كه به آن پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، برائت قبل از آنكه بعد سياسى - اجتماعى داشته باشد، جنبه اعتقادى و تربيتى دارد و مؤمن به حكم انگیزه ايمانى و با تأسى به خدا و رسول، مى‌بايست از هرچه سد راه خدا است و هركس كه در مقام خصومت با خلق اوست، تبرّى جوید و عُلقه روحى و عملى خود را قطع كند و با دشمنان خدا طرح دوستى نيفكند. قرآن به این اصل مهم ايمانى اهتمام ورزيده و بارها آن را متذكر شده است.

نویسنده، یکى از ابعاد سياسى حج را مبارزه با روحيه استكبارى دانسته و حج را برای در هم شكستن طغيان و غرور جباران، به خضوع كشاندن گنهكاران و دمیدن روح بندگى به جان‌ها و روان‌ها دانسته است. در حديثى از على(ع) پرسيدند: چرا مكه را «بكّه» گویند؟ فرمود: بدين جهت كه گردنكشان جبار و تبهكاران را در هم كوبيده است».

مباحث اقتصادى حج نيز از موضوعات مهمى است كه در چند عنوان مورد بررسى قرار گرفته كه از آن جمله است: آثار و بركات حج، تأمین بنيه اقتصادى مسلمانان، قربانى و اطعام مساكين و گرسنگان. از مجموع آنچه در روايات درباره بعد اقتصادى حج آمده، چنين به دست مى‌آيد كه: بالا بردن توان اقتصادى مسلمانان از این رهگذر مورد توجه قرار گرفته است. شايد رمز مطلب این باشد كه بعد اجتماعى حج پررنگ‌تر از ساير عبادات است و این فريضه جهان‌شمول، مصالح عموم مسلمین را در جامعه جهانى منظور مى‌دارد و از سوى ديگر مسئله اقتصاد و توان مالى مى‌تواند به‌عنوان یک اهرم قدرت برای امت مطرح گردد و آنها را از وابستگى‌هاى ديگر نيز برهاند؛ لذا به منافع اقتصادى در حج اهتمام ویژه‌اى شده است.

آخرين عنوان کتاب، بعد فرهنگى حج است. بعد فرهنگى حج را از چند نظر مى‌توان مورد توجه قرار داد: از درون و جوهره فريضه حج، موقعيت ویژه حج، ديار وحى و آثار پيامبر(ص) و رسه‌گانه بين‌المللى اسلامى. درباره موقعيت ویژه حج مى‌خوانيم: «استفاده از فضاى معنوى، موقعيت زمانى و مكانى و ارتباطات مردمى و وضعيت مساعد آن، جهت اعلام مسائل حياتى اسلام و آگاهى مسلمین و بيدارى حج‌گزاران، نيز به حج ویژگى خاص فرهنگى مى‌بخشد. از این بابت حج را بايد منبر بلندپايه اسلام و مأذنه رفيع ايمان نامید».

نویسنده، مباحث کتاب را با این سطور به پایان رسانده است: «اگر حج به‌صورتى كه شايسته است، شكل مى‌گرفت و حج‌گزاران كه نخبه‌هاى هر ملتند در این دانشگاه بزرگ شركت جسته و مؤمنان با امنيت كامل از خدا و دين حرف مى‌زدند و مشكلات مسلمین را مطرح می‌كردند، با ره‌آورد معنوى و آگاهى بيشتر به جوامع خود بازمى‌گشتند و پيام‌هاى سودمندى به ارمغان مى‌بردند، بى‌شك سرنوشت مسلمانان به‌گونه‌اى ديگر بود؛ به امید چنين تحولى».

وضعيت کتاب

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع مورد استفاده، در انتهاى کتاب ذكر شده است. آدرس آيات، روايات و منابع، ارجاعات و توضيح برخى مطالب در پاورقى‌هاى کتاب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.