ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس
| ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | میراحمدی، مریم (مترجم) مارکوارت، یوزف (نویسنده) |
| ناشر | طهوری |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1383 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ایران - جغرافیای تاریخی نامهای جغرافیایی - ایران |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 6 /م2الف9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ایرانشهر در جغرافياى بطلميوس اثر ایران‌شناس آلمانى يوزف ماركوارت (1864-1930 م.)، شرح و تفسير كتاب «شهرستانهاى ایران» اثر موسى خورنى است كه به زبان ارمنى بوده است. اين اثر به قلم مريم مير احمدى به فارسی ترجمه شده است.
ساختار
كتاب در چند بخش تدوين شده است: ابتدا پيشگفتار مترجم بر كتاب آمده‌است. پس از آن به ترتيب علائم اختصارى منابع و مجلات مورد استفاده نویسنده، آثار و نوشته‌هاى ماركوارت، متن جغرافياى موسى خورنى، شرح سرزمينهاى ایران در جغرافياى ماركوارت، توضيحات ماركوارت بر متن كامل كتاب موسى خورنى و در آخر نيز ملحقات و يادداشت‌ها آمده است.
گزارش محتوا
سالها قبل ترجمه و تفسير بخش «ایرانشهر» (شهرستانهاى ایران) از كتاب موسى خورنى اثر ماركوارت به قلم مترجم همين كتاب انتشار يافته است. اما كتاب حاضر، آن بخش از كتاب جغرافياى موسى خورنى را دربر مى‌گيرد كه موسى خورنى، كتاب «شهرستانهاى ایران» را با نوشته‌هاى بطلميوس از كتاب «جغرافياى بطلميوس» مقايسه كرده است. متن اصلى ارمنى شامل 10 صفحه است. ماركوارت ابتدا متن كامل و خلاصه‌ى اصلى ارمنى، سپس ترجمه آن‌ها را آورده است. پس از آن به شرح و تفسير متن پرداخته است.
محتواى اصلى كتاب ایرانشهر در جغرافياى بطلميوس، با توجه به كتاب شهرستانهاى ایران، (قلمرو اصلى سرزمينهاى ایران) اين نواحى را در بر مى‌گيرد:1- ماد، 2- اليمايى (خوزستان)، 3- پارس، 4- اريك (شرق ماد)، 5- درياى هيركان، 6- اسكيت‌ها، 7- بين النهرين و 8- بابل.
موسى خورنى به هنگام تأليف كتاب جغرافياى موسى خورنى، سرزمينهاى نامبرده فوق را كه در كتاب شهرستانهاى ایران آمده است، با نوشته بطلميوس در كتاب جغرافياى بطلميوس مقايسه مى‌كند و توضيح لازم را مى‌نويسد.
ماركوارت نام «ایرانشهر» را كه اصطلاحى باستانى براى قلمرو ایران و استانهاى ایران بوده است بر اساس نام كتاب شهرستانهاى ایران كه از متون قديمى ساسانى به زبان پهلوى است و نيز كتاب جغرافياى موسى خورنى كه وى آن را با توجه به جغرافياى بطلميوس تأليف كرده، انتخاب كرده است. آنچه كه اثر ماركوارت را از ديگر نوشته‌ها و تأليفات پيشين برجسته و ممتاز مى‌كند، توضيحات و مقايسه‌هاى ماركوارت با ديگر آثار نويسندگان قديمى يونان مانند استرابو، جهانگردان و زائران قديم چين مانند هوآن- چوآنگ، و جغرافى‌دانان جهان اسلام مانند ابن خردادبه، اصطخرى، مقدسى و غيره است.
تسلط ماركوارت به زبانهاى ایرانى، ارمنى، سريانى، چينى و بويژه يونانى، كتاب ایرانشهر بر مبناى جغرافياى موسى خورنى، و مبحث ديگر آن ایرانشهر در جغرافياى بطلميوس را بسيار پربار و سرآمد كرده است. دانش كم‌نظير ماركوارت، حاصل سالها تحصيل و تحقيق بوده است.
شيوه تحقيقات ماركوارت در آثار متعددش يعنى مقايسه اثرى قديمى با كتاب‌هاى متعدد و هم عصر آن اثر، دشوارى زيادى براى محققان هم زمان ماركوارت به وجود آورد و به علت همين سخت‌نويسى و استفاده از منابع متعدد يونانى، سريانى، ارمنى و چينى - كه كار خواندن يك متن را مشكل مى‌كند- بارها مورد سرزنش قرار گرفت. اما وى به كار علمى و اساسى خود ايمان داشت و تقريباً در همه آثارش همين شيوه و روش را تا پايان عمر به كار گرفت.
سخت‌نويسى ماركوارت همچنين در اثر معروفش يعنى ایرانشهر بر مبناى جغرافياى موسى خورنى و به تبع آن در ایرانشهر در جغرافياى بطلميوس به چشم مى‌خورد.
در ترجمه اين اثر كوشش شده است كه كلمات و عبارات يونانى، سريانى و چينى به فارسی ترجمه و يا عين آن در متن و يا در پاورقى آورده شود. براى آسانى كار خواننده و نيز تسهيل در كار حروف‌چينى، ارجاعات متعدد ماركوارت- كه طبق شيوه قديمى محققان اوايل قرن بيستم اروپا در داخل متن آورده مى‌شد- به پاورقى منتقل شده است.
با توجه به متن كتاب موسى خورنى و دو نسخه كامل و نسخه خلاصه به دست آمده كه ماركوارت و همچنين محققان قبل از وى، آن دو نسخه را با هم مقايسه كرده‌اند، در متن حاضر هم ذيل هر مبحث، مطالب هر دو نسخه كامل و خلاصه شده، براى استفاده محققان پشت‌سرهم آورده شده است.
ماركوارت، براى هر مطلب و يا در واقع براى هر ناحيه هشت‌گانه قلمرو ایران - با توجه به منابع و متون قديمى و هم عصر و يا نزدیک به دوره موسى خورنى- توضيحات و اضافات متعددى براى اين نواحى نوشته است كه اهميت اين اثر ماركوارت را نمايان مى‌كند. علاوه بر اين مطالب، ماركوارت براى تكميل نوشته خود، ملحقاتى نيز به متن كتاب افزوده است كه شامل مطالب ذيل است:
1- مرزبانان ارمنستان، 2- حدود تاريخى کرمان، 3- تخارستان (طخارستان).
علاوه بر آن، استفاده از كتاب سفرنامه هوآن- چوانگ كه در منابع زبانهاى ديگر به صورت شرح زندگى هوآن- چوانگ و يا گزارشى درباره مغرب زمين نيز ترجمه شده است، اثر ماركوارت را جلوه ديگرى مى‌بخشد.
يادداشت‌هاى مفيد و مثال‌هاى متعدد ماركوارت محتواى هر بخش را كامل مى‌كند، اما آنچه كه مؤلف در مبحث نسبتاً طولانى تخارستان نوشته است، در كمتر اثرى به چشم مى‌خورد و تأليف ماركوارت را منحصر بفرد كرده است.
وضعيت كتاب
در انتهاى اثر ملحقات كتاب در سه بخش و يادداشت‌ها در يازده قسمت آمده است. پس از آن نيز فهرست‌هاى نام كسان و نام قبايل، جايها، قومها و تمدنها ذكر شده است.
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب
- فهرست کتاب‌هاى منتشر شده تاريخ و جغرافيا در آذر 1383، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، شماره 86 و 87، ص183.