وسائل التربیة عند الإخوان المسلمین دراسة تحلیلیة تاریخیة
| وسائل التربیة عند الإخوان المسلمیة: دراسة تحلیلیة تاریخیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمود، علی عبدالحلیم (نویسنده) |
| ناشر | دار الوفاء لدنيا الطباعة و النشر |
| مکان نشر | المنصوره - مصر |
| سال نشر | 1411ق / 1990م |
| چاپ | چهارم |
| موضوع | تعلیم و تربیت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | م3و5 / 775 LB |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
وسائل التربیة عند الاخوان المسلمین: دراسة تحلیلیة تاریخیة، تألیف علی عبدالحلیم محمود، متنى تربیتى به معناى خاص کلمه نیست و مى‌توان آن را در حوزۀ تاریخ سیاسى تربیت در اسلام نهاد. موضوع بکمال بکر است. نویسنده کوشیده است وسائل و ابزار و راه‌‌‌هایى که اخوان بدانها روى کرده‌اند تا اعضاى جماعت و نیز کل جامعه را تربیت یا آگاه کنند، معرفى کند. این کتاب، هم ارزش تربیتى دارد و هم ارزش تاریخى و سیاسى.
خواننده با مطالعه این اثر، به گوش‌های از ماهیت و رویکرد‌های اصلاحى و فرهنگى یکى از تشکیلات معروف سیاسى - فرهنگى معاصر در جهان اسلام آشنا مى‌شود؛ بعلاوه، این کتاب اشارتى است به گوشه‌‌‌هایى از فعالیتها و سازمان و تشکیلات اخوان.
مناسب بود شرح حالى از حسن البنا و نیز گزارشى از چگونگى پیدایش، رشد و تحول و نیز هدفها و آرمان‌های اخوان و سرانجام آنها و نیز تأثیر آنها بر سیاست‌های مصر و جهان اسلام، از مطالب کتاب باشد. شایسته است، این تربیت نگاشت را با کتاب «التربیة الاسلامیة و مدرسة حسن البنا1» نوشته یوسف قرضاوى، مطالعه کرد:
این کتاب داراى دو باب است. در باب اول از هدف‌های تربیتى اخوان المسلمین گفته و در باب دوم به وسائل تربیت از نگاه آنها پرداخته است:
در باب اول، ابتدا از مفهوم تربیت، اسلوب، فطرت، برخورد با فطرت، راهنمایى مستقیم، راهنمایى غیر مستقیم و روش مى‌گوید؛ آنگاه روش را به ظنى النتیجه و قطعى النتیجه تقسیم مى‌کند و روش ظنى النتیجه را دو قسم مى‌کند و پس از شرح هریک، به بعد تربیتى و بعد ادارى و سازمانى روش تربیتى برگرفته از شرع مى‌پردازد.
پس از این، اشارتى کوتاه به تربیت اسلامى و هدف‌های آن مى‌کند و از رهگذر آن از تعریف تربیت اسلامى مى‌گوید و برخى از ویژگی‌های تربیت اسلامى را یاد مى‌کند. بعد در شرح هدف‌های تربیتى اسلام به نکات زیر اشاره مى‌کند: پرستش خداوند مطابق دستور شرع، جانشینى خداوند در زمین، شناسایى متقابل میان مردم، آقایى بر زمین و حکومت در آن و حکم براساس شرع.
نگارنده، پس از این به هدف‌های تربیتى اخوان المسلمین مى‌پردازد و آنها را به هدف‌های ثابت و متغیر تقسیم مى‌کند، آنگاه به هدف‌های ثابت مى‌پردازد و در شرح آن، نخست و به اجمال، هدف‌های اخوان را از زبان حسن البنا بازگو مى‌کند؛ سپس به هدف‌های ثابت چهارگانۀ زیر مى‌پردازد: توانا کردن و برانگیختن مردم بر پرستش حضرت بارى، اقدام براى تحقق جانشینى انسان در زمین و آباد کردن آن و به یارى گرفتن مردم براى رسیدن به این هدف، اداى تکلیف شناساندن و نزدیک کردن مردم به یکدیگر در جهان اسلام، تلاش براى قدرت یافتن در زمین. نگارنده در بازشکافت این هدفها به راه و روش‌های نیل به آنها نیز مى‌پردازد.
اهداف متغیر: نگارنده پیش از شرح هدف‌های متغیر، یادآور مى‌شود که وجه مشترک هدف‌های متغیر آن است که تابع امور متغیرند. برخى از این متغیرها عبارتند از: تحولات فکرى و فرهنگى، تحولات در نظام اجتماعى و سیاسى، دگرگونى در سیاست و اقتصاد، تغییرات در ابزار و اسباب زندگى و روشها و آداب زندگى، تغییر در نگرشها به هستى و زندگى و زندگان. نگارنده در ادامۀ این بحث، اشاره مى‌کند که این تحولات، براى مسلمین رهزن است و بین مسلمانان و دینشان فاصله مى‌اندازد. پس از این بتفصیل به مواضع تربیتى اخوان در برابر این تحولات مى‌پردازد و در پایان گفتار، شش هدف کلى اخوان را از تربیت، از قول رهبرشان (حسن البنا) برمى‌شمارد.
نگارنده، پس از این با استناد به پار‌های از «رسائل» حسن البنا و نیز وثیقۀ «المطالب الخمسون» به برنامۀ تربیتى اخوان المسلمین مى‌پردازد، از اولین برنامۀ تربیتى آنها و گسترۀ دامنۀ برنامه تربیتى از نگاه اخوان یاد مى‌کند، از برنامه‌‌های اصلاحى اخوان المسلمین براساس «المطالب الخمسون» در زمینه‌‌های سیاسى و قضائى، اجتماعى و عملى، اقتصادى مى‌گوید؛ سپس، از مراحل چهارگانۀ پیوستن به اخوان و شکل‌گیرى اخوت یاد مى‌کند و در خاتمه به ویژگی‌های هفتگانۀ برنامۀ تربیتى اخوان المسلمین مى‌پردازد.
فرجامین بحث باب اول، کاوشى است در وضعیت اجتماعى، سیاسى، اقتصادى جهان اسلام در زمان اخوان و بویژه در عصر شخص حسن البنا و هوشیارى و تیزبینى اخوان نسبت به این اوضاع و احوال.
باب دوم. وسائل تربیت در مرام اخوان المسلمین:
نگارنده در آغاز این گفتار از رابطۀ هدف و وسیله از نگاه اخوان مى‌گوید و این مطلب را از زبان حسن البنا بازمى‌شکافد و به برخى از ویژگی‌های دعوت اخوان نسبت به دعوت‌های دیگر اشاره مى‌کند؛ پس از این، به برنامه و موضع اخوان نسبت به قدرت، انقلاب، حکومت، خلافت از زبان حسن البنا مى‌پردازد؛ بعد به وسائل اخوان براى تربیت افراد مى‌رسد؛ این وسائل براساس جستجوى نگارنده در آثار و تاریخ اخوان، عبارتند از:
خانۀ تیم، گروه، سفر، اردو، مجلس، همایش، کنفرانس.
نگارنده در شرح وسیلۀ اول، به تعیین مفهوم تیم و تشکیلات تیمى، از نگاه اخوان مى‌پردازد و از اصول و مبانى تیم مى‌گوید، به تاریخ تیم در اخوان، نظر مى‌کند، هدف‌های عام و خاص تشکیلات تیمى را برمى‌شمارد؛ پس از این، به هدف‌های تیم نسبت به خانواده مى‌پردازد، از برنامۀ اخوات المسلمات مى‌گوید، هدف‌های تیم را نسبت به جامعه بازمى‌شکافد، هدف‌های تیمى را نسبت به خود اخوان المسلمین مى‌آورد؛ آنگاه، از ارکان تیم مى‌گوید و به آداب و وظایف تیمى مى‌پردازد (مراد ویژگی‌‌هایى است که هرکس به تیم مى‌پیوندد، براى همیشه باید داراى آنها باشد) که عبارتند از: آداب و تکالیف شخصى، آداب و تکالیف تیمى، آداب و تکالیف مالى. نکته بعدى، برنامۀ تیم است؛ نگارنده در تحلیل این برنامه که آن را بشرح آورده است، به عناصر و روش لازم الاتباع براى تحقق و اجراى برنامه و مدت برنامه مى‌پردازد؛ سپس به وسائل تحقق هدف‌های خانۀ تیمى اشاره مى‌کند، بعد از رهبر تیم مى‌گوید و به شروط گزینش رهبر مى‌پردازد.
وسیله دوم، گروه یا گردان (الکتیبه) است: نگارنده از علت این نامگذارى، مفهوم گروه یا گردان، مفهوم و تاریخ آن نزد اخوان، خلاص‌های از برنامه‌‌های هرگردان، اسنادى که از این گردانها گفته‌اند، و تحول معنایى و محتوایى گردانها در تشکیلات اخوان المسلمین یاد مى‌کند؛ آنگاه به هدف‌های دهگانۀ گردان بعنوان وسیل‌های تربیتى مى‌پردازد و از ارگان سه‌گانه گروه مى‌گوید و شروط و آداب عضویت در گروه را برمى‌شمارد؛ سپس، از برنامۀ گروه یاد مى‌کند و به امیر و معاونان گروه مى‌پردازد و از حقوق و وظایف امیر مى‌گوید.
وسیله سوم، سفر است: نگارنده، نخست از جایگاه سفر در میان وسائل تربیتى اخوان مى‌گوید؛ آنگاه، به اقسام سفر به اعتبار مسافران مى‌پردازد و با شرح هدف‌های سفر، به آداب و شروط سفر مى‌رسد و از برنامه سفر و نحوۀ آن یاد مى‌کند و به امیر و سرپرست سفر و معاونانش اشاره مى‌کند.
وسیله چهارم، اردو است که نگارنده ابتدا چگونگى و ضرورت شکل‌گیرى آن را یاد مى‌کند و به مخالفت جمال عبد الناصر با این اردوها مى‌پردازد و از هدف‌های اردوگاه یعنى تجمع، تربیت و آموزش مى‌گوید و هریک را شرح مى‌دهد، سپس، به شروط و آداب درآمدن به اردوگاه و رفتار در آن اشاره مى‌کند و از برنامۀ اردوگاه (تربیت بدنى، تمرینات و آموزش‌های نظامى، تربیت روحى، آشنایى با زندگى جهادى، تربیت فرهنگى، تحکیم روحیۀ برادرى میان اعضا و برگزارى مسابقه‌‌‌هایى در امور نظامى) و مدیر اردوگاه و معاونان او مى‌گوید.
وسیله پنجم، نشست ادوارى، وسیلۀ ششم، کنفرانس و وسیلۀ هفتم کنگره است که در شرح هریک از آنها، از معناى لغوى و اصلاحى آنها مى‌گوید و به پیشینۀ آنها در نزد اخوان اشاره مى‌کند و از نمونه‌‌های آنها که اخوان برگزار کردند یاد مى‌کند و هدفها و کارکرد‌های تربیتى آنها را برمى‌شمارد و از برنامه و شیوۀ عمل اخوان در این سه وسیله مى‌گوید و سرانجام به دبیر این سه وسیله و معاونان او مى‌پردازد.
بهره چهارم تعلیم و تربیت در نگاه نحله‌‌های فکرى گوناگون و عمده در اسلام[۱].
پانویس
- ↑ رفیعی، بهروز، ص61-66
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتابشناسی تحلیلی توصیفی تعلیم و تربیت در اسلام (گزیده منابع عربی)، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، چاپ یکم، 1381ش