تحفة الملوك (علی بن ابي حفص اصفهاني)
تحفة الملوك تأليف على بن ابى حفص بن فقيه محمود اصفهانى به فارسی پيرامون اندرزهاى حكيمانه، در حدود اواخر سده ششم و اوايل سده هفتم تأليف شده است. به تصريح مؤلف در مقدمه، كتاب به درخواست برخى از بزرگان و امرا، از كتب موعظه و نصيحت گردآورى شده است.
| تحفة الملوک | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اصفهانی، علی بن ابی‌حفص (نویسنده) احمدی دارانی، علی‌اکبر (مصحح) |
| ناشر | مرکز پژوهشی ميراث مکتوب |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1382 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 968-6781-64-0 |
| موضوع | اخلاق اسلامی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 247/45 /الف6ت3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب شامل دو مقدمه از مصحح و مصنف و پانزده باب است. مطالب هر باب با موضوعى خاص آغاز شده و به ترتيب با استناد از آيه‌هاى قرآنى، احاديث، روايت‌ها، امثال و حكم و سخن بزرگان و حكايت‌هاى اخلاقى به پايان رسيده است.
گزارش محتوا
ابواب پانزده‌گانه كتاب درباره خرد، نادانى، سخن، حكمت، دوست، دشمن، فرزند، پادشاهى، خدمت پادشاه، صبر و شتاب، نيكى و بدى، خوى نيك و خوى بد، نهفتن راز، دنيا و حرص به آن نوشته شده است.
مؤلف پس از تعريف هر موضوع چند آيه يا حديث و نيز اقوالى از حضرت على(ع)، ابوحنيفه، امام شافعى و حتى فلاسفه يونان و شاهان و حكماى قديم ایران و چين و هند در تأييد آن نقل مى‌كند و حكاياتى از سلاطين و خلفا و امرا و وزرا و دانشمندان، به مناسبت مى‌آورد.
آميختگى مطالب با اشعارى متناسب با موضوع مورد بحث، يكى از وجوه اهميت كتاب است؛ به ويژه آن‌كه اين اشعار از شاعران آغازين زبان فارسی همانند رودكى و ابوشكور بلخى نقل گرديده است.
در پايان بيشتر نسخه‌هاى در دسترس تحفه الملوك دو حكايت با افتادگى‌ها و دستبردگى‌هاى بسيار نقل شده است كه به نظر مى‌رسد، جزو متن اصلى اين كتاب نباشد. ابتدا حكايتى از اسكندر كه به شرح و چگونگى وفات وى و پس از آن مى‌پردازد و حكايت ديگر راجع به پايان حكومت كيخسرو است. اين دو حكايت از لحاظ سبکی با متن كتاب همخوانى ندارند.
حكايت‌هاى تحفه الملوك در بيشتر موارد كوتاه هستند و بلافاصله از آنها نتيجه‌اى اخلاقى گرفته مى‌شود. در حالى‌كه دست‌كم در حكايت كيخسرو اين‌گونه نيست. نام حكايت‌ها در تحفه الملوك آورده نمى‌شود، اما در حكايت كيخسرو به همين صورت يعنى (حكايت كيخسرو؛ آورده‌اند كه...) ضبط شده است.
پانزده بيت بعد از حكايت اسكندر و نه بيت پس از حكايت كيخسرو آمده است كه در قياس با اشعار استوار متن كتاب بسيار سست‌اند. ژيلبر لازار اين اشعار را بر اساس پنج نسخه از تحفه الملوك تصحيح كرده و با استناد به قرائنى كه چندان استوار نيستند اين اشعار را متعلق به دوره‌هاى اوليه شعر درى دانسته است.
آن چه اهميت كتاب را چندين برابر مى‌كند اشعارى است كه در بين نثر استوار و فصيح اين كتاب متناسب با موضوع درج شده است. تحفه الملوك يكى از منابع مهم اشعار شاعران آغازين زبان فارسی همچون ابوشكور بلخى و رودكى است. اولين مرتبه‌اى كه سخن از تحفه الملوك به ميان آمد و اين كتاب ناشناخته معرفى گرديد به خاطر اشعارى بود كه از كليله و دمنه منظوم رودكى در آن وجود داشت. توجه به شيوه نگارش اين كتاب ثابت مى‌كند كه تحفه الملوك در دوره‌اى نگاشته شده كه هنوز نثر فارسی تحت تأثير جريانى كه بعد از ترجمه نصرالله منشى از كليله و دمنه رو به تكلف و پيچيدگى گذاشت، قرار نگرفته است.
از آنجا كه مصنف قصد نگاشتن كتابى در آداب و اخلاق و پند و اندرز داشته، خود را ملزم به رعايت كوتاهى عبارت‌ها و ساده‌نويسى كرده است. همچنين وى در سرتاسر كتاب از سخنان گذشتگان و حكايت‌هاى آنان بهره فراوان گرفته است و چنين مى‌نمايد كه براى حفظ ارزشهاى لفظى و معنوى آن سخنان و حكايت‌ها به نقل مطالب چه از متون كتبى و چه از روايت‌هاى شفاهى پرداخته است. همين امر سبب گشته سبک نگارش كتاب نسبت به آنچه گفته شد، يعنى نيمه دوم قرن ششم و نيمه اول قرن هفتم اندكى قديم‌تر به نظر آيد.
وضعيت كتاب
تاريخ دقيق نگارش تحفه الملوك معلوم نيست. از اين كتاب نسخه‌هاى متعدد (اياصوفيا، قونيه، نخجوانى، مجلس، نفيسى، آستان قدس) در دست است كه متن بر اساس آنها تصحيح شده است. كهن‌ترين نسخه كامل تاريخدار اين كتاب نسخه‌اى است از موزه بريتانيا به تاريخ 761ق.
كتاب توسط على اكبر احمدى دارانى مورد تصحيح قرار گرفته است.در انتهاى اثر در بخشى به عنوان يادداشت‌ها، پاورقى‌هاى مصحح به ترتيب ابواب آمده است. نمايه‌هاى پايانى كتاب شامل آيات، احاديث و روايت‌هاى عربى، اشعار عربى، آغاز بيت‌هاى فارسی و اعلام است. منابع تحقيق و تصحيح كتاب نيز در دو بخش كتب و مجلات ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب