معجم اللغة العربية المعاصرة

معجم اللغة العربية المعاصرة عنوان اثری است 4 جلدی به زبان عربی از احمد مختار عمر با همکاری گروه علمی، با موضوع دایرة‌المعارف‌ها و دانشنامه‌ها (واژه‌نامه لغت عربی). گروه علمی نویسندگان این اثر، از افراد زیادی تشکیل‌شده است. این کتاب پس از وفات احمد مختار عمر، به چاپ رسیده است. هدف وی از نگارش این اثر این بوده که دایرة‌المعارفی به‌روز و کامل را در اختیار خوانندگان قرار دهد؛ چراکه ازنظر او بیشتر معجم‌های لغوی پیشین یا قدیمی هستند یا کپی‌برداری و تلخیص و... از کتاب‌های قدیمی و نوآوری جدیدی در آن‌ها صورت نگرفته بعلاوه اینکه از لغت‌های به‌روز خالی هستند.

معجم اللغة العربية المعاصرة
پدیدآوران	عمر، احمد مختار (نویسنده) عمل، فریق (نویسنده)
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1429ق. = 2008م.
چاپ	یکم
شابک	‎977-232-626-4
موضوع	زبان عربي - واژه‌نامه‎‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏م‎‏6 / 6622 ‏PJ‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، المعجم (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ایده نویسنده در این کتاب، ایجاد فرهنگ لغت زبان عربی معاصر است تا حاوی واژگانی مدرن و کاربردهای جدیدی باشد که اعتبار زبانی خود را از دست نداده است. همچنین بیشتر کاربردهای لغوی ویژه کشورهای عربی، از اقیانوس گرفته تا خلیج‌فارس را پوشش دهد و از کاستی‌های لغت‌نامه‌های قبل از خود جلوگیری کند.

ساختار

کتاب، 4 جلد دارد؛ جلد اول حاوی مقدمه و محتوای مطالب به ترتیب الفبایی از حرف همزه است، جلد دوم در ادامه محتوای مطالب ذکرشده و از حرف «را» آغاز می‌شود. جلد سوم نیز همچنین و از حرف «فا» شروع‌شده و با حرف «یا» به محتوای مطالب الفبایی کتاب پایان می‌دهد. جلد چهارم در بیان فهرست‌های 3 جلد پیشین نگاشته شده و مثال‌ها و معلومات صرفی اسماء و تعبیرات سیاقی و اصطلاحات را (با مراعات ترتیب الفبایی) بیان کرده است.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر بیان‌شده که این اثر پس از وفات نویسنده آن منتشر شد. در مقدمه نویسنده در توضیح درباره کتاب می‌خوانیم: شکی نیست که جهان عرب -در حال حاضر- در مقایسه با رنسانس لغوی در کشورهای اروپایی که فرهنگ لغت را یک هدف ملی می‌دانستند، درزمینهٔ لغوی دچار کمبودهایی است، اروپاییان همه ظرفیت‌ها را به این صنعت اختصاص دادند و هر وسیله و راهی را در اختیارش قراردادند. کسانی که اکنون زبان معاصر -و توسعه مستمر معناشناسی واژگان آن، علاوه بر ایجاد کلمات جدید برای همگام شدن با پیشرفت‌های علمی و فناوری- را دنبال می‌کنند متوجه خواهند شد که بسیاری از این کلمات _باوجود فراوانی تعدادی لغت‌نامه معاصر که مشخصه اکثر آن‌ها وابستگی کامل به آثار پیشینیان و تکرار عمومی آن‌ها است_ هنوز در لغت‌نامه‌ها تثبیت نشده‌اند. اکثر لغتنامه‌های معاصر به انتقال، اختصار یا تنظیم مجدد بسنده کرده‌اند؛ بنابراین، فکر تدوین مجموعه واژگان معاصر عربی و چگونگی به‌کارگیری آن در زمینه‌های چندگانه و توجه به تداعی‌های آزاد کلمات، تداعی‌های منظم یا مکرر و تعبیرات اصطلاحی – به‌عنوان نیاز فوری و همچنین یک نقص در صنعت فرهنگ واژگان مدرن– غایب باقی‌مانده است.

ازاین‌رو ایده مرحوم نویسنده در این کتاب، ایجاد فرهنگ لغت زبان عربی معاصر است تا حاوی واژگانی مدرن و کاربردهای جدیدی باشد که اعتبار زبانی خود را از دست نداده است. همچنین بیشتر کاربردهای لغوی ویژه کشورهای عربی، از اقیانوس گرفته تا خلیج‌فارس را پوشش دهد و از کاستی‌های لغت‌نامه‌های قبل از خود که به‌طور خلاصه به شرح زیر است جلوگیری کند:

1 - سردرگمی بین مهجور و مستعمل و نبود بسیاری از لغات جدید.

2 – تکیه این لغتنامه‌ها بر یکدیگر، بدون تحقیق و موشکافی.

3- نقص در پرداختن به اطلاعات صرفی و معنایی مدخل‌ها.

4- عدم اثبات اکثر همراهی‌های کلامی پرکاربرد و همچنین عبارات زمینه‌ای که معانی جدیدی بیش از معانی مفرداتشان به دست آورده‌اند.

در ذهن نویسنده، علاوه بر ایده ایجاد فرهنگ لغت، پیروی از یک سیستم ویژه برای برخورد با مطالب، نحوه ارائه و نوع اطلاعات ارائه‌شده در آن نیز بوده است؛ به‌گونه‌ای که هدف این فرهنگ لغت اثبات تمام اطلاعاتی است که کاربر دیکشنری منتظر آن‌هاست؛ اطلاعاتی که سایر لغت‌نامه‌ها یا به‌منظور صرفه‌جویی در زمان یا ناتوانی در پرداختن به آن، از آن‌ها دوری کرده‌اند. این اطلاعات شامل: اطلاعات صرفی کلمه و همچنین اطلاعات معنایی کلمه و تمام جنبه‌های کاربرد آن از طریق بررسی جامع کلمات و متون و اثبات شواهد، مثال‌ها و عبارات متنی است. نویسنده در این کتاب با کمک تیمی از متخصصان این حوزه به مراجع تخصصی بسیاری تکیه کرده است.

نویسنده این فرهنگ، رویکرد جدیدی را ارائه کرد که از نقص آثار قبلی اجتناب کند. این اثر امکان استخراج تعدادی فرهنگ لغت از آن را فراهم می‌کند و منحصربه‌فرد بودن رویکرد نویسنده این اثر از همان لحظه آغاز آن _که مرحله جمع‌آوری مطالب است_ آشکار است. این کتاب کاملاً به فرهنگ لغت‌های قبلی متکی نیست، بلکه با استفاده از فن‌آوری رایانه‌ای پیشرفته، مطالبی غنی از کلمات رایج و پرکاربرد را در آن گنجانده که بر اساس آن‌یک بررسی زبان‌شناختی گسترده از مطالب مکتوب و شنیداری انجام‌شده است. علاوه بر کاربردهای جدیدی که درزمینهٔ آشنا برای کاربر ظاهر می‌شود، این اثر زمینه‌های معاصر و مورداستفاده را مشخص می‌کند و اندازه آن بیش از صد میلیون کلمه و مثال است. این حجم عظیم به نویسنده این قدرت را داده که یک کلمه را شایع دانسته و آن را به فرهنگ لغت وارد کند یا رایج ندانسته و ازاین‌رو آن را از این فرهنگ لغت حذف نماید. این کتاب تمامی همراهی‌های لفظی هر کلمه به‌خصوص حروف اضافه(جرّ) را در اختیار ما قرار داده است تا بتوانیم معروف‌ترین کاربردها را بشناسیم و همچنین از پرکاربردترین الگوهای آن‌ها و همچنین پیوست‌ها(متعلقات) به‌خصوص حروف اضافه(جرّ) را دنبال کنیم. بعلاوه این کتاب فراوانی تکرار هر کلمه را به ما می‌دهد.

مطالب این اثر منابع زیر را پوشش می‌دهد:

1 - روزنامه‌ها و مجلات گسترده عربی در بیست سال اخیر مانند الاهرام قاهره، الشرق الاوسط عربستان، الحیات اللبنانی، السیاسة الدولیه، سطور، الفیصل عربستان سعودی، الدوحه قطر و غیره.

2 - مطالب صوتی ارائه‌شده به زبان عربی استاندارد مانند بولتن‌های خبری، خلاصه اخبار، تفسیر اخبار، اقوال روزنامه و احادیث دینی. ویژگی رسانه سرعت سریع و پاسخ فوری به نیازهای بیانی توده‌ها است و به‌این‌ترتیب بر مجالس و مجامع زبان‌شناسی مقدم است و فرآیند خلاقیت و زبان سازی را رهبری می‌کند.

3 – داستان‌هایی که برای کودکان و نوجوانان ارائه‌شده است.

4- تألیفات نویسندگان، ادیبان و روشنفکران بزرگ از: فیلسوفان، روانشناسان، روحانیون، مورخان، علمای مؤدب، حقوقدانان و اقتصاددانان.

5- مطالب موروثی رایج؛ به دلیل فراوانی در زبان عصر جدید، مانند قرآن کریم، احادیث قدسی و نبوی، حکمت، امثال و غیره.

6 - آثار فرهنگستان زبان عربی قاهره ازجمله:

الف- نمونه منتخب اصطلاحات علم و هنر.

ب - بررسی تصمیمات فرهنگستان واژه‌ها، عبارات، روش‌ها و اصول.

7 - مطالب تکمیلی برای فرآیند بررسی زبانی، مانند کتاب‌های عبارات زمینه‌ای، کتاب‌های تصحیح زبانی، کتاب‌های اعتباری کاربردی و فرهنگ‌های نظرسنجی(مانند طریقه، عربی مقدماتی و معاصر).

مطالب این اثر تمام زمینه‌های مختلف دانش، مانند سیاست، اقتصاد، ادبیات، هنر، ادیان، تمدن، ورزش، زنان، کودکان، خانواده، پیش‌بینی آب‌وهوا، محیط‌‌‌زیست، علم و فناوری، آموزش‌وپرورش و جامعه و غیره را پوشش می‌دهد. این امر باعث شده این واژه‌نامه حاوی واژه‌های جدیدی باشد که امروزه در زبان رسانه‌ها رایج است و هنوز در فرهنگ‌های لغت نیامده است، مانند: سکولاریسم، کپسول، خصوصی‌سازی، شبیه‌سازی، تب‌وتاب، پول‌شویی، شناورسازی ارز و غیره.

موارد فوق، علاوه بر گسترش تعدادی از مقیاس‌ها به شرح زیر است:

1-تکرر افعال بر وزن "فعّل"، أو "فعل"، أو "فعلن" برای رساندن معنی تعدی و انتقال اثر فعل به فاعل خارجی.

2- استفاده فراوان از مصدر صناعی و جمع‌الجمع.

3- بیان نسب با افزودن الف و نون یا با افزودن واو یا به جمع کلمات.

4 - اشتقاق از اسماء اعیان و اسماء مزید.

5- در نظر گرفتن برخی از ترکیبات اضافی یا توصیفی به‌عنوان کلمات مفرد و....

درهرحال نویسنده اثر مشتاق بوده که مطالب این اثر را تا روز تکمیل این فرهنگ لغت به‌روز نگه دارد و در سال‌های قبل توقف نکند تا مطالب این فرهنگ لغت قبل از چاپش توسعه کاملی داشته باشد.

از قابلیت‌های محاسباتی در سرعت ذخیره‌سازی و بازیابی، در پردازش نظایر و استانداردسازی مدیریت آن‌ها و همچنین ارجاع‌ها و انواع آن‌ها باقابلیت جستجوی کلمه یا عبارت در یک متن یا گروهی از متون و استخراج نتیجه با سرعت و دقت در آمار و نمایش عباراتی که کلمه در آن آمده است و غیره از موارد مربوط به شیوه ارائه مطالب در این اثر استفاده‌شده است. این امر امکان بازبینی مستقل الگوها، نظم و سازگاری آن در واژگان مانند علائم نگارشی، نمادها، املای کلمات و غیره را برای ما فراهم می‌کند. این فرهنگ به دو صورت کاغذی و الکترونیکی ارائه‌شده است؛ نسخه کاغذی باوجود چهار نمایه مشخص می‌شود و نسخه الکترونیکی باقابلیت‌های عظیم در یادآوری سریع اطلاعات موردنیاز و نظام‌های جستجوی پیشرفته در تمام بخش‌های فرهنگ لغت که کاربر نسخه الکترونیکی می‌تواند هر کلمه یا عبارتی را در فرهنگ لغت جستجو کند.

مطالب بسیار مفیدی درباره شیوه نگارش این معجم، مطالب آن، قواعد نگارش آن، منابع مورداستفاده در نگارشش و... در مقدمه کتاب هست که از صفحه 7 تا 48 جلد اول کتاب ارائه‌شده است ولی به علت عدم گنجایش حجم این مقاله، از ارائه این مطالب در اینجا معذوریم و خواننده گرامی را به مراجعه به این صفحات دعوت می‌نماییم.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، فقط برای مقدمه کتاب(در جلد اول) ارائه‌شده و مطالب چون به ترتیب الفبا و دانشنامه‌ای ارائه‌شده، فهرست ندارد. چاپ اول این کتاب در سال 1429 ه‍. / 2008 م. توسط انتشارات عالم الکتب در قاهره انجام‌شده است. صفحات کتاب، در جلدهای متوالی آن به‌صورت پشت سرهم ذکرشده است به این صورت که جلد اول از صفحه 1 تا 833 را در خود دارد، جلد دوم از صفحه 833 شروع می‌شود، جلد سوم از صفحه 1657 و جلد چهارم از صفحه 2524 آغاز می‌شود و در صفحه 3367 پایان می‌پذیرد.

گروه علمی نویسندگانی که همراه دکتر احمد مختار عمر در نگارش این کتاب نقش داشته‌اند(با نقش جزئی آنان) را می‌توان در صفحات 4 و 5 جلد اول مشاهده کرد.

منبع مقاله

مقدمه و متن کتاب.